Bookreads: O Τζέιμς Τζόις και η επιτομή της ανθρώπινης μνήμης

Μπορεί η λογοτεχνική επανάσταση του Τζέιμς Τζόις να έχει ταυτιστεί με τον Οδυσσέα και τη ρηξικέλευθη αφηγηματική του τεχνική, όμως πριν από τα τολμηρά του μυθιστορήματα, ο Ιρλανδός δημιουργός είχε ήδη χαράξει τις βασικές θεματικές του στη συγκέντρωση Δουβλινέζοι — έναν κρυστάλλινο καθρέφτη της ζωής στην Ιρλανδία των αρχών του 20ού αιώνα.

Στην κορυφή αυτής της συλλογής δεσπόζει το διήγημα «Οι Νεκροί», ένα έργο μικρής έκτασης αλλά τεράστιας συναισθηματικής και υπαρξιακής δύναμης. Πρόσφατα επανεκδόθηκε σε αυτόνομη μορφή από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, με τη φροντίδα και τη διερμηνία του Αχιλλέα Κυριακίδη, που συνοδεύει το κείμενο με ένα λεπτομερές και κατατοπιστικό επίμετρο.

Το εσωτερικό δράμα μιας εορταστικής νύχτας

Η ιστορία εκτυλίσσεται περίγυρα από το ζευγάρι των Κόνροϊ, τον Γκέιμπριελ, έναν ευκατάστατο διανοούμενο, και τη σύζυγό του Γκρέτα, κατά τη διάρκεια μιας γιορτής που διοργανώνεται από τις θείες του στο Δουβλίνο. Ενώ η βραδιά μοιάζει ελαφριά, γεμάτη χορό, τραγούδια και φιλικές συζητήσεις, κάτω από την επιφάνεια σιγοβράζουν εντάσεις και αναμνήσεις.

Η εμφάνιση της δεσποινίδος Άιβορς, μιας Ιρλανδής εθνικίστριας, ταράζει την ψυχική ισορροπία του Γκέιμπριελ, καθώς εκείνη τον κατηγορεί ότι εργάζεται για έντυπα που στηρίζουν την αγγλική κυριαρχία. Οι διαφορές απόψεων κλιμακώνονται μέσα από φαινομενικά αθώους διαλόγους και η προσωπική του ανασφάλεια γίνεται εμφανής.

Όταν, όμως, το ζευγάρι επιστρέφει στο ξενοδοχείο, η αληθινή συναισθηματική κορύφωση ξεδιπλώνεται. Ένα παλιό τραγούδι ξυπνά στη Γκρέτα μια θλιμμένη ανάμνηση: τον έρωτά της με τον Μάικλ Φιούρι, έναν νεαρό που πέθανε από αγάπη για εκείνη. Η αποκάλυψη συνταράσσει τον Γκέιμπριελ και τον οδηγεί σε μια συγκλονιστική συνειδητοποίηση για τη δική του ζωή, τον έρωτα και την ίδια τη θνητότητα.

Θάνατος, έρωτας, ταυτότητα

Το διήγημα διαπερνάται από θεμελιώδεις λογοτεχνικές ιδέες: τη συνυπόσταση έρωτα και θανάτου, τη ρευστή φύση της μνήμης και την αδυναμία της ανθρώπινης επικοινωνίας. Οι "νεκροί" του τίτλου δεν είναι μόνο όσοι έχουν φύγει από τη ζωή — είναι και οι ζωντανοί που έχουν βυθιστεί στην εσωστρέφεια, τη μελαγχολία, τη συμβατική καθημερινότητα.

Η αφήγηση, παρότι τριτοπρόσωπη, σφύζει από υπονοούμενα και ψυχολογικά βάθη. Κάθε λέξη, κάθε λεπτομέρεια, από ένα τραπέζι με ψητή χήνα ως μια φωτογραφία απέναντι από τον καθρέφτη, γίνεται σύμβολο μιας βαθύτερης υπαρξιακής αλήθειας.

Ένα ιδανικό έργο εισαγωγής στη λογοτεχνία του Τζόις

Για όσους επιθυμούν να προσεγγίσουν το έργο του Τζέιμς Τζόις, «Οι Νεκροί» αποτελεί την ιδανική αφετηρία. Η οικονομία της φόρμας, η συναισθηματική επίταση και η ποιητική δύναμη του λόγου του αποκαλύπτουν τον συγγραφέα στην πιο συγκρατημένη αλλά και πιο ανθρώπινη άποψη του.

Η παρούσα έκδοση του Αχιλλέα Κυριακίδη ενισχύει επιπλέον περισσότερο την αξία του κειμένου. Με υποδειγματική διερμηνία και σχολιασμό που συνδυάζει γνώση και ευαισθησία, ο Κυριακίδης λειτουργεί τόσο ως αόρατος μεταφραστής όσο και ως καθοδηγητής για τον αναγνώστη που επιθυμεί να διαβεί το πάροδος του Ιρλανδού δημιουργού.