Εκεί η ζωή αντιστέκεται

Εκεί η ζωή αντιστέκεται • ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΕΧΛΙΒΑΝΗ • Σκοτεινά φλας «ενός» πολέμου • ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΩ, 2025

Υπάρχουν δύο τρόποι να γράφει κανείς ένα λογοτεχνικό έργο. Ή, μάλλον, υπάρχει ένας τρόπος που παρουσιάζεται μέσα από δύο διαφορετικές, εκ διαμέτρου αντίθετες μεταξύ τους, εκδοχές. Και οι δύο έχουν να κάνουν με την εποχή, τη συγχρονία. Ενας λογοτέχνης μπορεί, από τη μία, να δηλώνει την ύπαρξη ενός ισχυρού και εμφανούς δεσμού ανάμεσα στο έργο του και στη συγκυρία μέσα στην οποία γεννήθηκε και, από την άλλη, να παρακάμπτει την εποχή, να την αποσιωπά και να αποκλείει κάθε απόπειρα σύνδεσης του έργου του με τον «καιρό», τον συγκεκριμένο χωροχρόνο που το έθρεψε και το διαμόρφωσε. Και στις δύο περιπτώσεις, τα πράγματα είναι αρκετά καθαρά. Γιατί δεν υπάρχει ίσως έργο που, ανεξάρτητα από την πρόθεση του συγγραφέα, να μην μπορεί να παραπέμψει σε μία, έστω, ή περισσότερες πλευρές της συγχρονίας. Αυτή η παραπομπή και η σύνδεση, όπως φαίνεται από τον τίτλο του βιβλίου, Σκοτεινά φλάς «ενός» πολέμου, δεν χρειάζεται να γίνει στην περίπτωση της Αγγελικής Πεχλιβάνη, η οποία τοποθετεί όλα ανεξαιρέτως τα κείμενα του βιβλίου της μέσα στην ευρύτερη θεματολογική περιοχή του πολέμου ο οποίος έρχεται, με τον επικαιρικό του χαρακτήρα, να φωτίσει μια διαχρονία από τις πιο οδυνηρές, από τις πιο απεχθείς και απευκταίες.

Αγγελική Πεχλιβάνη: «Η Ιστορία τελικά δεν διδάσκει τίποτα τους ανθρώπους»

Η Πεχλιβάνη, στο βιβλίο της αυτό, στήνει μια σειρά από μικροαφηγήσεις που αποτυπώνουν στιγμές και σκηνές πολέμου οι οποίες, όμως, δίνονται μέσα από ένα παράδοξο, συνήθως, κράμα. Παρά το γεγονός δηλαδή ότι ο πόλεμος συνιστά το περίγραμμα και το φόντο, οι ζωές, οι κινήσεις και η δράση των προσώπων μοιάζει να προχωρούν ανεξάρτητα και πέρα από αυτόν. Παρ’ όλο που η πολεμική συνθήκη, με ό,τι αυτή συνεπάγεται και σημαίνει, έχει βαθιά ποτίσει το έδαφος των κειμένων, αυτό που καρπίζει ακολουθεί μια δικιά του διαδρομή, η οποία μοιάζει με αυτήν ενός ονειροπόλου οραματιστή που αγνοεί τα δεδομένα και βαδίζει, ιδανικός κι ακέραιος, σε μια άλλη πραγματικότητα. Θα έλεγε κανείς ότι οι αφηγήσεις αυτές της Πεχλιβάνη εναγκαλίζονται και υιοθετούν καθαρά θεατρικές τεχνικές με κορυφαία την τραγική ειρωνεία, η οποία βυθίζει τους ήρωες στην πλάνη και τους «θεατές» στην απόλυτη γνώση. Οι περισσότεροι από τους ήρωες των μικροδιηγήσεων εντάσσονται μέσα σε μια πραγματικότητα την οποία, αν και δεν αγνοούν, δεν φαίνεται ότι μπορούν να την πιστέψουν, γι’ αυτό και επιζητούν την παραμονή τους στην πρότερη συνθήκη, η οποία όμως έχει ολοκληρωτικά μεταβληθεί. Μοιάζει έτσι το ποίημα να τεχνουργείται υπό την καταλυτική επενέργεια δύο αντιθετικών μεταξύ τους δυνάμεων, της πολεμικής συνθήκης, που σηματοδοτεί την πτώση, το αδιέξοδο, το τέλος, και της ανθρώπινης συνθήκης, η οποία συνίσταται στην αντίσταση και τη βαθιά πίστη στη ζωή και τις δυνάμεις της.

Και στο μέλλον θα φεύγουν. Τα χαλάσματα τους καλούν και ο θάνατος.

Με καλούν σκοτεινές πόλεις, με υπόγειες σήραγγες, ματωμένες διαβάσεις.

Πάντα στη μνήμη μου, όμως, το τελευταίο χαώδες φιλί μας.

Φιλί στον πυρήνα της ύπαρξης.

Στην κοιτίδα του κόσμου.

Αυτές οι δύο δυνάμεις εκδηλώνονται και δρουν και στο επίπεδο της ποιητικής των συνθέσεων. Γιατί αυτό που μπορεί κανείς να διαπιστώσει εδώ είναι ότι καθένα από τα κείμενα αποτελεί ένα δίπτυχο τόσο στο επίπεδο του ύφους (και του ήθους) όσο και σε αυτό του λογοτεχνικού είδους. Η έναρξη και η πορεία μέχρι πριν το τέλος βρίσκεται πάντα στην πλευρά της πεζογραφίας, της αφηγηματικής ανάπλασης, της εξιστόρησης ενός ανθρώπινου δράματος που έχει στον πυρήνα του, ως αιτία και λογική, τον πόλεμο. Καθώς όμως πραγματοποιείται η μετάβαση στο τέλος, το κλίμα και η διάθεση αλλάζουν «δραματικά» και η συγγραφέας μεταβαίνει στην πλευρά της ποίησης, εκεί όπου όλα ανατρέπονται, όλα λειτουργούν διαφορετικά. Το τέλος είναι πάντα ποιητικό, λυτρωτικό, τρυφερό και αυτό είναι κάτι που έρχεται εξισορροπητικά και κατευναστικά, σαν χαραμάδα φωτός, σαν μυστικό πέρασμα από ένα περιβάλλον ασφυκτικό στον καθαρό αέρα. Η Πεχλιβάνη, με το βιβλίο της αυτό, προτείνει μια δημιουργική συνύπαρξη δύο διαφορετικών οπτικών πάνω στην τέχνη της γραφής, μια σύζευξη από τις πιο ξεχωριστές και ενδιαφέρουσες, μια ανατομία στον τρόπο που ο λόγος έρχεται για να αποκαλύψει, να αποτυπώσει, να «φωτογραφίσει» –για να θυμηθούμε και τα φλας του τίτλου– αλλά και για να σημάνει την έξοδο από μια πραγματικότητα βυθισμένη στον όλεθρο και στην καταστροφή. Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, ο λόγος τίθεται στην υπηρεσία του ανθρώπου πάντα αφυπνιστικά, είτε καλώντας τον σε μια ευθεία και ευθύβολη ενατένιση είτε σε μια στοχαστική προσέγγιση πάνω στην ουσία της ύπαρξης και της ανθρώπινης πράξης.

*Φιλόλογος - συγγραφέας

►————————————————————

Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]