Γαλλία – Βρετανία: Οταν η θρησκεία γίνεται ξανά της μόδας

Σε μια μεταπανδημική εποχή αβεβαιότητας – γεωπολιτικής, πολιτικής και κοινωνικοοικονομικής – και εν μέσω επέλασης της τεχνητής νοημοσύνης, μια νέα τάση προς τον χριστιανισμό και εν γένει την πνευματικότητα καταγράφεται στην Ευρώπη και στη Δύση. Το έκδηλο ενδιαφέρον για την εκλογή του νέου Πάπα αποτέλεσε ένα δείγμα αυτής της εντεινόμενης αναζήτησης αξιακών αναφορών, ενόσω όλα τριγύρω μας δείχνουν να καταρρέουν. Βασική κινητήρια δύναμη προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η Γενιά Ζ, η πρώτη εγγενώς «ψηφιακή». Ητοι, νέοι, γεννημένοι από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010, τα παιδιά των κατεξοχήν αγνωστικιστών millennials, τα οποία μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον αλλεπάλληλων διεθνών κρίσεων και μεταβολών: από την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 και τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 μέχρι την πανδημία COVID-19 και τώρα τη νεοψυχροπολεμική ένταση στον πλανήτη. Βιώνοντας τις επιπτώσεις στις πιο κρίσιμες φάσεις της ζωής τους, πλέον αναζητούν κάτι πιο ουσιαστικό ως στήριγμα στις δύσκολες συνθήκες του σύγχρονου κόσμου. Δεν είναι απλώς ένα νοσταλγικό πισωγύρισμα, αλλά μάλλον μια προσπάθεια νοηματοδότησης της ζωής σε ένα περιβάλλον ρευστότητας, κρίσεων και υπαρξιακής ανασφάλειας. Ενίοτε και ως μορφή αντισυστημικής έκφρασης. Σε αυτό το φόντο, η κοσμική Γαλλία και η πολυπολιτισμική Βρετανία αποτελούν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της νέας τάσης, που είναι ακόμη υπό διαμόρφωση και μένει να φανεί εάν ήρθε για να μείνει…

Από την Επανάσταση του 1789, η Γαλλία καθιέρωσε ένα φιλοσοφικό και πολιτικό μοντέλο που προωθεί τον ορθολογισμό, την επιστήμη και τον ανθρωπισμό έναντι της οργανωμένης θρησκείας. Λίκνο του Διαφωτισμού και της κοσμικότητας (laïcité), έχει μακρά παράδοση στη διάκριση μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους (ισχύει βάσει νόμου από το 1905), που αντικατοπτρίζεται στην καθημερινή ζωή και στην πολιτική κουλτούρα της χώρας.

Σήμερα λιγότερο από 5% των Γάλλων δίνουν το «παρών» σε εβδομαδιαία βάση σε θρησκευτικές λειτουργίες, την ώρα που τα αντίστοιχα ποσοστά φτάνουν το 20% στην Ιταλία και το 36% στη βαθιά θεοσεβούμενη καθολική Πολωνία. Κι όμως, η κοσμική Γαλλία βιώνει μια μαζική για τα δεδομένα της μεταστροφή στον Ρωμαιοκαθολικισμό.

Το Πάσχα βαπτίστηκαν 10.384 ενήλικοι, σημειώνοντας αύξηση 46% σε ετήσια βάση, σχεδόν διπλασιασμό σε σχέση με το 2023 και ρεκόρ 20ετίας, βάσει των αρχείων της Διάσκεψης Επισκόπων της Γαλλίας. Εξ αυτών, οι 7.404 ήταν νέοι. Το 36% επί του συνόλου ήταν ηλικίας 18-25 ετών, περίπου το ένα τέταρτο φοιτητές, τα τρία πέμπτα γυναίκες. Ακόμη πιο εντυπωσιακό χαρακτηρίζεται το γεγονός ότι σχεδόν το 25% προερχόταν από περιβάλλοντα χωρίς θρησκευτικό υπόβαθρο.

Οι λόγοι προς τούτο ποικίλλουν, εξηγεί σε σχετικό ρεπορτάζ το «Economist». Προφανώς δεν είναι άμοιρο των εξελίξεων, παρατηρεί, το γεγονός ότι η θεαματική αύξηση των βαπτίσεων ενηλίκων άρχισε να καταγράφεται από το 2023: δύο χρόνια μετά το τέλος της καραντίνας και των έντονων υπαρξιακών αναζητήσεων ελέω της πανδημίας COVID-19. Χρονικό διάστημα που συγκλίνει με την προαπαιτούμενη διετή κατήχηση στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τη βάπτιση ενηλίκων στη Γαλλία.

Πρόσθετος και συναφής παράγοντας θεωρείται η υπερβολική χρήση οθονών: από τα smartphones μέχρι τα tablets και τους υπολογιστές. Μια τεχνολογική μεταπανδημική μοναξιά, που δείχνει πλέον να ωθεί τους ανθρώπους στην αναζήτηση μιας μη εικονικής κοινότητας. Και δη τους νέους.

Για ορισμένους Γάλλους ίσως να αποτέλεσε έμπνευση και κίνητρο η αναγέννηση της Νοτρ Νταμ από τις στάχτες της ή η αυξανόμενη απήχηση ιερέων που έχουν γίνει διαδικτυακοί σταρ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για άλλους μπορεί να είναι μια αντισυστημική αντίδραση στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, μια ένδειξη φθίνουσας εμπιστοσύνης στους κρατικούς θεσμούς, εν μέσω ανόδου της λεπενικής Ακροδεξιάς και αυξανόμενου αντιμεταναστευτικού αισθήματος, στενά συνδεδεμένου με το Ισλάμ, σε μια πρώην αποικιοκρατική δύναμη με μεγάλο μουσουλμανικό πληθυσμό.

Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνουν ειδικοί, η καταγραφόμενη μεταστροφή δεν σημαίνει απαραίτητα επαναφορά στην παραδοσιακή θρησκευτική – και δη χριστιανική – πίστη. Εξού και ο διαδεδομένος πια όρος «spiritualité sans religion», ελληνιστί «πνευματικότητα χωρίς θρησκεία», που συνδυάζει στοιχεία από διάφορες παραδόσεις, δεν περιορίζεται σε θρησκευτικά δόγματα, εστιάζει στην αναζήτηση υπαρξιακού νοήματος και «αγκαλιάζει» την έννοια του υπερβατικού.

Αν και η Αγγλικανική Εκκλησία κατέχει επίσημο ρόλο στο κράτος, η Βρετανία παραμένει μια πολυπολιτισμική, πολυθρησκευτική χώρα. Παρατηρείται ωστόσο μια «Ησυχη Αναβίωση» για τον χριστιανισμό. Αυτός είναι ο τίτλος πρόσφατης έκθεσης της Βιβλικής Εταιρείας, μιας ΜΚΟ. Η τάση καταγράφεται στους τίτλους σχετικών ρεπορτάζ στον βρετανικό Τύπο. «Η Γενιά Ζ συρρέει στην εκκλησία», γράφει η εφημερίδα «The Independent». «Η Γενιά Ζ στρέφεται προς την πίστη», διακηρύσσουν οι «Financial Times». Δεν πρόκειται απλά για εκτίμηση ή ευσεβείς πόθους.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι νέοι ηλικίας 18-24 ετών που πηγαίνουν στην εκκλησία τουλάχιστον μία φορά τον μήνα έχουν αυξηθεί στο 16% στη Βρετανία, από μόλις 4% που ήταν το 2018. Ειδικά για τους νέους άντρες η αύξηση είναι ακόμη μεγαλύτερη, αγγίζοντας το 21%. Στις τάξεις των νέων ενηλίκων, το ποσοστό όσων πιστεύουν «πιθανότατα» ή «σίγουρα» στον Θεό ή σε μια «ανώτερη δύναμη» έχει φτάσει στο 45%, έναντι 28% που ήταν προ της πανδημίας COVID-19.

«Σιγά σιγά η πίστη επιστρέφει», διαπιστώνουν οι «FT». «Ακόμη και οι μη θρησκευόμενοι θρήνησαν τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, με τον κοσμικισμό να μην έχει ακόμη βρει μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση ως ηθική συνείδηση του κόσμου. Τα στασίδια στις εκκλησίες γεμίζουν, κυρίως με νέους ανθρώπους», επισημαίνει η εφημερίδα. «Η συμμετοχή της Γενιάς Ζ έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια».

Αυτοί οι αποκαλούμενοι «ψηφιακοί ιθαγενείς» φαίνεται να είναι η πρώτη νέα γενιά, έπειτα από πολύ καιρό, που κάνει τη Βρετανία πιο θρησκευτική, καθώς «επαναφέρουν τα αναλογικά ερείπια – Βίβλους και υμνολόγια – ενός παλιού κόσμου που τους είναι ακατανόητος».

Τάση που σκιαγραφείται και μέσα από μια ανερχόμενη σε απήχηση σχετική βιβλιογραφία, όπως το «Μην ξεχνάς ότι είμαστε εδώ για πάντα» της βραβευμένης συγγραφέως Λαμόρνα Ας: θιασώτριας της πολυσυντροφικότητας, που θίγει με την ίδια αυθεντικότητα θέματα queer ταυτότητας και θρησκευτικής πίστης.

Αρχισε με σκεπτικισμό την έρευνά της, με αφορμή ένα γνωστό της ζευγάρι που προσηλυτίστηκε στον χριστιανισμό και στόχο την «αναζήτηση της θρησκείας από μια νέα γενιά». Η αρχική γνώμη της ήταν ότι «οι θρησκευτικές εμπειρίες δεν είναι πραγματικές» και ότι η πίστη δεν είχε ενδιαφέρον.

Μέσα ωστόσο από την περιπλάνηση σε μονές, χώρους θρησκευτικών συναθροίσεων και φλύαρες νεανικές ομάδες χριστιανικών και μη δογμάτων – από αναγεννημένους ευαγγελικούς έως ουτοπικούς κουακέρους, οι ηλικίες των οποίων κυμαίνονταν από τα 20 έως τα 30 έτη – διαπίστωσε ότι η θρησκεία έχει ανακτήσει τη «μυστική γοητεία» της και ότι η πίστη επιδρά σε μια εποχή έντονης αυτοδιαμόρφωσης, μέσα και από την προσωπική εσωτερική αναμόρφωσή της.

«Ο Θεός, λοιπόν, δεν είναι τόσο νεκρός όσο νομίζαμε» και όπως έλεγε ο Νίτσε, διαπιστώνει ο αρθρογράφος Ταντζίλ Ρασίντ. «Η σημερινή πνευματικότητα είναι μια πράξη αυτοδιάθεσης», τονίζει, υπό το βασανιστικά αναπάντητο ερώτημα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης: «Πώς μπορώ να υπάρχω αν δεν υπάρχει ο Θεός;»