Γερμανία: Πέντε χρόνια από τη ρατσιστική επίθεση στο Χάναου

Στις 19 Φεβρουαρίου 2020 ένας οπλισμένος άντρας με ακροδεξιά, ρατσιστικά κίνητρα επιτέθηκε σε μπαρ στο Χάναου, όπου σύχναζαν άνθρωποι με μεταναστευτικό υπόβαθρο και άρχισε να πυροβολεί αδιακρίτως, σκοτώνοντας εννέα ανθρώπους και τραυματίζοντας ακόμη επτά. Στη συνέχεια σκότωσε τη μητέρα του και αυτοκτόνησε.

Λίγο πριν από τις επιθέσεις ο δράστης είχε δει σειρά από βίντεο στο YouTube, μεταξύ των οποίων και ομιλίες του Μπγερν Χέκε, επιφανούς πολιτικού της ακροδεξιάς AfD και επικεφαλής της παράταξης στη Θουριγγία. Πέντε χρόνια μετά την επίθεση η Σερπίλ Τεμίζ Ουνβάρ, η οποία έχασε τον 23χρονο γιο της το μοιραίο βράδυ, δηλώνει πως δεν έχουν γίνει επαρκείς ενέργειες, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα συμβούν και άλλες παρόμοιες τραγωδίες.

«Το τραγικό αυτό γεγονός είχε αντίκτυπο στην κοινωνία – αλλά αυτός ο αντίκτυπος οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι οι οικογένειες των θυμάτων κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να εισακουστούν», δηλώνει η Ουνβάρ στην DW. «Αυτές οι προσπάθειες, σε συνδυασμό με την αλληλεγγύη που έχουν δείξει άλλοι πολίτες προς τους συγγενείς των θυμάτων, έχουν συμβάλει στη συσπείρωση της κοινωνίας σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο συγκριτικά με άλλα παρόμοια γεγονότα που είχαν λάβει χώρα στο παρελθόν. Όσο σημαντικές και αν είναι όμως οι ατομικές πρωτοβουλίες, δεν μπορούν από μόνες τους να αλλάξουν με τρόπο ριζικό την κοινωνία».

Λίγο μετά το μακελειό η Ουνβάρ ξεκίνησε μία εκπαιδευτική πρωτοβουλία με το όνομα του γιου της, Φερχάτ, με στόχο την καταπολέμηση του ρατσισμού και την ευαισθητοποίηση των νέων. Ακολούθησαν και άλλα κοινωνικά και πολιτικά πρότζεκτ, πολλά από τα οποία δημιουργήθηκαν ή υποστηρίχτηκαν από συγγενείς και φίλους των θυμάτων, οι οποίοι επιδίωξαν να αποκαλύψουν τυχόν λάθη των αρχών – ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο μπορούσε να έχει αποφευχθεί η επίθεση – όπως και να ευαισθητοποιήσουν τη γερμανική κοινή γνώμη για το πρόβλημα του ρατσισμού στη χώρα.

Το 2026 θα ολοκληρωθεί και η κατασκευή ενός μνημείου για τα θύματα της επίθεσης, σε μία πλατεία στο Χάναου, η οποία θα μετονομαστεί σε Πλατεία 19ης Φεβρουαρίου. Στο μεταλλικό μνημείο θα αναγράφονται και τα ονόματα των εννέα θυμάτων: Γκιοκάν Γκουλτεκίν, Σεντάτ Γκιουρμπούζ, Σαΐντ Νεσάρ Χασεμί, Μερσέντες Κιέρπατς, Χάμζα Κούρτοβιτς, Βίλι Βιόρελ Πάουν, Φατίχ Σαράτσογλου, Φερχάτ Ουνβάρ και Καλογιάν Βέλκοφ. Το μνημείο θα ανεγερθεί μπροστά από το Σπίτι της Δημοκρατίας και της Διαφορετικότητας, το οποίο είναι επίσης υπό κατασκευή και αναμένεται να ολοκληρωθεί το ίδιο έτος, ώστε να αποτελέσει έναν χώρο διαλόγου, εκπαίδευσης και μνήμης.

Η τραγωδία στο Χάναου δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, περισσότεροι από 200 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από ακροδεξιούς δράστες από την Επανένωση της Γερμανίας μέχρι σήμερα. Αν και η χώρα επαινείται συχνά για το ότι τιμά εμπράκτως τη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και καταδικάζει τα εγκλήματα των ναζί, πολλοί αισθάνονται πως δεν υπάρχει εξίσου μεγάλη θέληση για δράσεις ενάντια στη ρατσιστική βία στη μεταπολεμική εποχή.

Ο Φουρκάν Γιουκσέλ, μέλος του Συνασπισμού για τον Πλουραλιστικό Δημόσιο Λόγο (CPPD) και εκπαιδευτικός σε θέματα Ιστορίας και Πολιτικής επισημαίνει στην DW πως θεωρεί ότι «είναι κάπως παραπλανητική η εικόνα της Γερμανίας ως μία χώρα που έχει πάρει το μάθημά της από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και έχει αφήσει το παρελθόν εντελώς πίσω της».

Η Μίριαμ Ζάντοφ, διευθύντρια του Κέντρου Τεκμηρίωσης Μονάχου για την Ιστορία του Εθνικοσοσιαλισμού, υπογραμμίζει πως είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε τη σύνδεση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος της Γερμανίας. «Είναι απαραίτητο να αναδεικνύεται η συνέχεια, διότι σκοτώνονται άνθρωποι εξαιτίας της ίδιας ιδεολογίας – ενίοτε μάλιστα παρά τη διαφορά ετών τα θύματα ανήκουν και στην ίδια οικογένεια, όπως στην περίπτωση της Μερσέντες Κιέρπατς, της οποίας ο προπάππους σκοτώθηκε στο Άουσβιτς». Η Κιέρπατς, 35 ετών και μητέρα δύο παιδιών, ήταν μέλος της Ρομά και Σίντι κοινότητας, μία μειονότητα που στοχοποιείται από τους οπαδούς του ναζισμού.

Όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση η κεντροαριστερή κυβέρνηση υπό τον καγκελάριο Σολτς το 2021, ο συνασπισμός είχε συμφωνήσει να επεκτείνει την κουλτούρα μνήμης στη χώρα, ώστε να συμπεριληφθεί περισσότερο η αποικιακή και μεταναστευτική ιστορία - χωρίς όμως τελικά να αντεπεξέλθει στις προσδοκίες.

Η Γερμανία αποδέχθηκε επισήμως πως αποτελεί χώρα μεταναστών το 1999. Οι μετανάστες όμως έφταναν μαζικά ήδη από το 1950 στην τότε Δυτική Γερμανία και από το 1980 στην Ανατολική Γερμανία, ενώ η ιστορία της γερμανικής μαύρης κοινότητας ξεκινάει από τον 19ο αιώνα. Παρ' όλα αυτά δεν υπάρχει ακόμη κανένα μουσείο στη Γερμανία για τους μετανάστες που ήρθαν στη χώρα – το πρώτο που θα ανοίξει αναμένεται να εγκαινιαστεί το 2029 στην Κολωνία.

Το θετικό βέβαια είναι πως παρατηρείται γενικώς μία τάση αλλαγής σε διάφορα δημόσια ιδρύματα. Μετά την ένοπλη επίθεση στο Μόναχο το 2016 το Κέντρο Τεκμηρίωσης Μονάχου για την Ιστορία του Εθνικοσοσιαλισμού συμπεριλαμβάνει πλέον και εκθέματα σχετικά με περιστατικά βίας από ακροδεξιούς στη σύγχρονη Γερμανία.

Ο Γιουκσέλ θέλει να δει μία διαφορετική, πιο ανοιχτή στον κόσμο προσέγγιση στη διδασκαλία της ιστορίας στα γερμανικά σχολεία, όπως και να αναγνωριστεί η ύπαρξη του ρατσισμού και του ακροδεξιού εξτρεμισμού ως προβλήματος που χρήζει θεσμικής αντιμετώπισης. Ο ίδιος καλεί επιπλέον το κράτος να καταστήσει υποχρεωτική την επιμόρφωση των δασκάλων κατά των διακρίσεων, αλλά και να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση γύρω από τον δομικό ρατσισμό σε τομείς όπως η εκπαίδευση, οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου και η ιατρική.

Ο Γιουκσέλ επικρίνει ακόμη τις θέσεις των κομμάτων για τη μετανάστευση και τα αμφιλεγόμενα σχέδια της AfD για μαζικές απελάσεις εκατομμυρίων ανθρώπων. «Πρέπει να ευαισθητοποιήσουμε τους πολίτες γύρω από το γεγονός ότι τα ακροδεξιά φαινόμενα βίας δεν είναι απλώς αποτέλεσμα ενεργειών μερικών τρελών ατόμων».

Παρά το μακελειό στο Χάναου το 2020, η AfD συγκέντρωσε πάνω από 18% στις εκλογές του κρατιδίου της Έσσης το 2023 – και έτσι αναδείχθηκε δεύτερο κόμμα.

Την ίδια στιγμή, ο πατέρας του δράστη παρενοχλεί ξανά και ξανά τη Σερπίλ Τεμίζ Ουνβάρ, στέλνοντάς της επιστολές και επιδιώκοντας να έρθει σε επαφή μαζί της, παρ' ότι έχουν διαταχθεί ασφαλιστικά μέτρα σε βάρος του. Ο δικηγόρος της Ουνβάρ ζήτησε να του επιβληθεί ποινή φυλάκισης 18 μηνών, όμως η δικαστής αποφάσισε πως, αν και ο Χανς-Γκερντ Ρ. είναι «χωρίς καμία αμφιβολία ρατσιστής», δεν ενδείκνυται να επιβληθεί ποινή φυλάκισης, προσθέτοντας πως, παρ' ότι μάλλον θα συνεχίσει να παρενοχλεί την Ουνβάρ, αυτό είναι κάτι που «η κοινωνία πρέπει να το ανεχτεί».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς