Η δίκη του αιώνα – Στο εδώλιο; Ένας δάσκαλος του Τενεσί

Στην καρδιά του καλοκαιριού σε ένα μικρό δικαστήριο στο Τενεσί, ένας νεαρός δάσκαλος κάθεται στο εδώλιο.  Γύρω του δεκάδες θεατές, ιεροκήρυκες και δημοσιογράφοι. Αυτό που πρόκειται να αρχίσει, θα ονομαστεί η δίκη του αιώνα.

Είναι Ιούλιος 1925. Στο εδώλιο δεν κάθεται μόνο ο 24χρονος δάσκαλος. Κάθεται η ίδια η Επιστήμη.

Η μικρή πόλη του Ντέιτον μετατρέπεται σε θέατρο εθνικής σύγκρουσης. Όλοι έχουν συγκεντρωθεί για να παρακολουθήσουν την πρώτη δίκη στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου η διδασκαλία ενός κεφαλαίου της Βιολογίας κατηγορείται ως έγκλημα.

Ο κατηγορούμενος: Τζον Τόμας Σκόουπς, 24 ετών, καθηγητής φυσικών επιστημών και προπονητής ποδοσφαίρου, που παραδέχεται ότι, ως αναπληρωτής, δίδαξε από το κρατικά εγκεκριμένο εγχειρίδιο, το οποίο, παραδόξως, περιελαμβάνει κεφάλαιο για τη θεωρία της Εξέλιξης του Δαρβίνου.

Η κατηγορία: παραβίαση του Butler Act, ενός νέου νόμου που καθιστά ποινικό αδίκημα τη διδασκαλία της θεωρίας ότι ο άνθρωπος κατάγεται από άλλα ζώα.

Μια στημένη δίκη — και μια παγκόσμια σύγκρουση

Ο Σκόουπς συμφωνεί να δικαστεί για λόγους αρχής. Για να δημιουργηθεί δεδικασμένο. Πιστεύει στην επιστήμη. Και πάνω από όλα πιστεύει στην ελευθερία της διδασκαλίας. Και αποδέχεται τον ρόλο του κατηγορούμενου, ώστε να αμφισβητηθεί ο νόμος στο δικαστήριο.

Η δίκη ξεκινά στις 10 Ιουλίου και διαρκεί 11 ημέρες. Ο υπερσυντηρητικός χριστιανός ρήτορας και τρεις φορές υποψήφιος πρόεδρος Ουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν αναλαμβάνει την κατηγορούσα αρχή. Από την άλλη, η ACLU καλεί τον Κλάρενς Ντάροου, ίσως τον κορυφαίο ποινικολόγο στην Αμερική, αγνωστικιστή και υπέρμαχο της προόδου, για να υπερασπιστεί τον Σκόουπς.

Η μάχη είναι φιλοσοφική, πολιτική, θεολογική. Ο Ντάροου δηλώνει: «Δεν δικάζουμε τον Σκόουπς. Δικάζουμε την ελευθερία του λόγου, την ίδια την πρόοδο του ανθρώπου».

Ο δικαστής αποκλείει τη μαρτυρία επιστημόνων. Το δικαστήριο μεταφέρεται στην αυλή, λόγω της αφόρητης ζέστης. Η ατμόσφαιρα, ηλεκτρισμένη. Και τότε, έρχεται η μεγάλη σκηνή.

William Silverman Smithsonian Institution/ Wikimedia

Η κατάθεση του Μπράιαν

Στις 20 Ιουλίου, ο Ντάροου διαπράττει μια νομική εκτροπή. Καλεί τον ίδιο τον Μπράιαν να καταθέσει ως “ειδικός της Βίβλου”. Η σκηνή είναι θρυλική. Δεν τον ρωτά ποτέ για τη θεωρία του Δαρβίνου. Αντίθετα, τον ανακρίνει για τη Βίβλο. Πόσες ημέρες κράτησε η Δημιουργία; Πώς χωράει η φάλαινα τον Ιωνά; Πού βρήκαν οι άνθρωποι τόσα είδη ζώων για να τα βάλουν στην Κιβωτό;

Ο Μπράιαν παγιδεύεται. Δεν ξέρει βιολογία. Δεν ξέρει γεωλογία. Δεν ξέρει αρχαία ιστορία. Ιδρώνει, εξοργίζεται, ξεγυμνώνεται. «Ήρθαν εδώ για να προσβάλουν την Πίστη», φωνάζει. Το κοινό δεν γελάει. Ξέρει ότι ο Ντάροου νίκησε σε κάτι βαθύτερο απ’ ό,τι κρίνει το δικαστήριο. Οι New York Times γράφουν: «Καμία συμπόνια δεν υπήρξε για την άγνοια ενός ανθρώπου που ήρθε να υπερασπιστεί τη Βίβλο αλλά δεν μπορούσε να τη συμφιλιώσει με την επιστήμη».

Η ετυμηγορία και η σιωπή που σπάει

Στις 21 Ιουλίου, η απόφαση είναι δεδομένη. Ο Σκόουπς κρίνεται ένοχος. Ο δικαστής του επιβάλλει πρόστιμο 100 δολαρίων. Ο νεαρός καθηγητής στέκεται όρθιος. Δεν έχει μιλήσει όλη τη δίκη. Και τώρα, παίρνει τον λόγο:

«Καταδικάστηκα για την παραβίαση ενός άδικου νόμου. Θα συνεχίσω να τον αντιμάχομαι με κάθε τρόπο. Κάθε άλλη στάση θα ήταν προδοσία στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Στην αλήθεια. Στην ελευθερία του ανθρώπου και της πίστης του. Το πρόστιμο είναι άδικο».

Η κληρονομιά

Ο νόμος παραμένει. Η καταδίκη ακυρώνεται αργότερα για τυπικούς λόγους. Ο Σκόουπς, ταπεινός, φεύγει από την πολιτεία. Αηδιασμένος από τη δημοσιότητα, αποσύρεται από την εκπαίδευση. Σπουδάζει γεωλογία. Δουλεύει για πετρελαϊκές εταιρείες. Πολλά χρόνια αργότερα θα πει ότι δεν ήταν η Θεωρία της Εξέλιξης αυτή καθεαυτή που ήθελε να υπερασπιστεί, αλλά η ελευθερία οι επιστημονικές θεωρίες να διδάσκονται στα σχολεία αντί να διώκονται ως έγκλημα.

Ζει σιωπηλά και πεθαίνει το 1970, στα 70 του.

Πάνω από τον τάφο του, μια επιγραφή: «A Man of Courage». Ένας άνθρωπος με θάρρος.

Το 1967, 42 χρόνια μετά, το Τενεσί καταργεί τον Butler Act. Πολύ αργά για τον Σκόουπς. Όχι όμως για την ελευθερία της διδασκαλίας. Η υπόθεση Σκόουπς δεν τελειώνει ποτέ. Είναι η ιστορία μιας κοινωνίας που διχάζεται ανάμεσα στον φόβο και τη σκέψη.