Η Ελλάδα απέναντι στην πρόκληση της λιβυκής ρηματικής διακοίνωσης: Ώρα για στρατηγική αντεπίθεση

Πρόκειται για κίνηση πλήρως εναρμονισμένη με το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο του 2019 και την απόπειρα της Άγκυρας να παγιώσει τετελεσμένα σε βάρος της ελληνικής κυριαρχίας.

Η μεσιτεία αυτή συνδέεται με ελληνικές πρωτοβουλίες, όπως η ανακήρυξη θαλάσσιων πάρκων, ο Εθνικός Χωροταξικός Σχεδιασμός και ο ενεργειακός διαγωνισμός νότια της Κρήτης, που ενεργοποιούν τα αντανακλαστικά της Άγκυρας και των συμμάχων της.

Η πολιτική και νομική ανεπάρκεια της διακοίνωσης

Η ρηματική διακοίνωση φέρει την υπογραφή της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Τρίπολης (GNU), η οποία τυπικά αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ, πλην όμως στερείται πολιτικής νομιμοποίησης, αφού η θητεία της έχει λήξει χωρίς εκλογές και η Βουλή των Αντιπροσώπων στην Ανατολική Λιβύη την έχει αποκηρύξει. Το γεγονός ότι διατηρεί τον έλεγχο της μόνιμης αντιπροσωπείας της Λιβύης στον ΟΗΕ, δεν της προσδίδει το δικαίωμα να παράγει διεθνώς νομικά τετελεσμένα.

Η επίκληση του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου ως «δίκαιης λύσης» παραπλανά, αφού η καταχώρισή του στη Γραμματεία του ΟΗΕ (Βλέπε άρθρο 102 του Καταστατικού Χάρτη εδώ: https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text ) δεν ισοδυναμεί με νομική αναγνώριση. Όπως επισημαίνουν οι διεθνολόγοι Anthony Aust (βλέπε: Anthony Aust, Modern Treaty Law and Practice, 3rd ed., Cambridge: Cambridge University Press, 2013, p.p. 204–206.) και Malcolm Shaw (βλέπε: Malcolm N. Shaw, International Law, 9th ed., Cambridge: Cambridge University Press, 2021, p. 920), η καταγραφή συμφωνίας δεν την καθιστά ούτε έγκυρη ούτε δεσμευτική για τρίτους. Επιπλέον, το υπόμνηση αγνοεί την υπόσταση των ελληνικών νησιών και παραβιάζει το άρθρο 121 της UNCLOS (Βλέπε: https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf ), που προβλέπει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, όπως κάθε άλλη χερσαία επικράτεια.

Η νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου [Υποθέσεις Ρουμανία-Ουκρανία (Βλέπε: https://www.icj-cij.org/case/132 ) και Νικαράγουα-Κολομβία (Βλέπε: https://www.icj-cij.org/case/124)] επιβεβαιώνει ότι κατοικημένα νησιά με οικονομική ζωή δεν μπορούν να αγνοούνται κατά την οριοθέτηση. Το ίδιο ισχύει και για το Ελληνικό νησιωτικό τόξο, από την Κρήτη ως τη Ρόδο, το οποίο η Τουρκία και η Λιβύη προσπαθούν να διαγράψουν από τον χάρτη.

Αβάσιμοι ισχυρισμοί για την Ελληνο-Αιγυπτιακή Συμφωνία

Η διακοίνωση της Λιβύης αμφισβητεί την Ελληνο-Αιγυπτιακή Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ (2020), υποστηρίζοντας ότι παραβιάζει «λιβυκά δικαιώματα». Πρόκειται για θέση χωρίς νομικό έρεισμα. Η συμφωνία είναι σύμφωνη με το Δίκαιο της Θάλασσας, έχει κυρωθεί από τα 2 κράτη και είναι κατατεθειμένη στον ΟΗΕ. Το άρθρο 34 της Συνθήκης της Βιέννης [Βλέπε: Άρθρο 34 της Vienna Convention connected the Law of Treaties (1969), https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf ), ορίζει ρητά ότι ένα τρίτο κράτος δεν δεσμεύεται από συμφωνία στην οποία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος.

Η Τουρκο-Λιβυκή οριοθέτηση, από την άλλη, αγνοεί μεγάλα Ελληνικά κατοικήσιμα νησιά, γεγονός που αποτελεί οφθαλμοφανής αθέτηση του άρθρου 121 παρ. 2 της UNCLOS (Βλέπε: https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf).

Η σκέψη Λιβύη κατά Μάλτας (1985), (Βλέπε: https://www.icj-cij.org/case/68), έκρινε ότι επιπλέον και μικρά νησιωτικά κράτη διαθέτουν υφαλοκρηπίδα και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην οριοθέτηση, επιβεβαιώνοντας τη θέση της Ελλάδας.

Παραπλανητικές αναφορές σε ελληνικές πρωτοβουλίες

Η διακοίνωση χαρακτηρίζει τη μονομερή ανακήρυξη ΑΟΖ στο Ιόνιο ως «παραβίαση λιβυκών δικαιωμάτων», παρά το γεγονός ότι το Ιόνιο δεν συνορεύει με τη Λιβύη. Η οριοθέτηση στο Ιόνιο έγινε απαί συμφωνίας Ελλάδας–Ιταλίας και στη βάση της αρχής της μέσης γραμμής, χωρίς επικάλυψη με τρίτα κράτη.

Αντίστοιχα, η επίκληση του ελληνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ) ως δήθεν παραβίασης λιβυκών δικαιωμάτων είναι αβάσιμη. Ο ΘΧΣ αποτελεί εσωτερικό εργαλείο πολιτικής, όχι πράξη διεθνούς οριοθέτησης. Εφαρμόζεται βάσει της Οδηγίας 2014/89 της Ε.Ε. και δεν δημιουργεί υποχρεώσεις για τρίτα κράτη.

Ο Κόλπος της Σύρτης και η εσωτερική νομοθεσία δεν δημιουργούν διεθνή δικαιώματα

Η Λιβύη υποστηρίζει ότι η μέση γραμμή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη δική της εσωτερική νομοθεσία και τον «ιστορικό» Κόλπο της Σύρτης. Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 27 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969), (Βλέπε: https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf ), η εσωτερική νομοθεσία δεν υπερισχύει του διεθνούς δικαίου. Παράλληλα, η αναφορά στον Κόλπο της Σύρτης δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ ως «ιστορικός» βάσει των κριτηρίων της UNCLOS (Βλέπε Άρθρο 10 UNCLOS https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf) και της διεθνούς νομολογίας.

Η Λιβύη υποπίπτει σε νομική αντίφαση, αφού αναγνωρίζει την επήρεια της Σικελίας κατά την οριοθέτηση με την Ιταλία, ενώ απορρίπτει την επήρεια των ελληνικών νησιών. Η επίκληση του άρθρου 33 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ (βλέπε: https://www.un.org/en/about-us/un-charter/chapter-6), περί ειρηνικής επίλυσης διαφορών είναι υποκριτική, εφόσον προηγούνται μονομερείς ενέργειες που την αναιρούν.

Ώρα για ελληνική στρατηγική αντεπίθεση

Η ελληνική απάντηση πρέπει να υπερβεί τη διπλωματική διαμαρτυρία και να εστιαστεί σε μια πολύπλευρη στρατηγική αποτροπής και διεθνούς ανάδειξης της τουρκο-λιβυκής παρανομίας. Συγκεκριμένα απαιτείται:

1. Κατάθεση Αντί-ρηματικής διακοίνωσης στον ΟΗΕ με νομική τεκμηρίωση και αντιλογία της νομιμότητας του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου. Η προσφυγή σε θεματική συζήτηση της Γενικής Συνέλευσης για την UNCLOS μπορεί να καταστήσει θεσμικά σαφές το αβάσιμο του τουρκολιβυκού αφηγήματος.
2. Καταγγελία στην Ε.Ε. και στα μέλη του Σ.Α. του ΟΗΕ, επικαλούμενη την αθέτηση του άρθρου 123 της UNCLOS από τη Λιβύη, με την καθοδήγηση της Τουρκίας.
3. Διεκδίκηση κοινής δήλωσης Ε.Ε. υπέρ της UNCLOS, όπως συνέβη το 2019 και 2020 στην περίπτωση των τουρκικών προκλήσεων.
4. Συγκρότηση think tank alliance με κορυφαίους νομικούς και ερευνητικά ιδρύματα για να ενισχυθεί η ελληνική παρουσία στον διεθνή διάλογο.
5. Τετραμερής πολιτική ομάδα Ελλάδας–Αιγύπτου–Γαλλίας–Ιταλίας για τη διαχείριση του λιβυκού ζητήματος.
6. Εμβάθυνση των σχέσεων με Αίγυπτο και Κύπρο στον διπλωματικό, ενεργειακό και στρατιωτικό τομέα.
7. Ανάπτυξη σχέσεων με την Ανατολική Λιβύη και τον Χαλίφα Χαφτάρ, με παροχή εκπαίδευσης και τεχνικής συνεργασίας για τη θαλάσσια ασφάλεια και τη μεταναστευτική διαχείριση.
8. Ενίσχυση σχέσεων με Ιταλία, Ισπανία και Μάλτα, όθεν να αποτραπεί πιθανή ταύτιση με τουρκο-λιβυκές θέσεις.
9. Στοχευμένη εκστρατεία δημόσιας διπλωματίας, που θα αναδεικνύει την Ελλάδα ως πυλώνα διεθνούς νομιμότητας και σταθερότητας στη Μεσόγειο.

Από την άμυνα στη στρατηγική πρωτοβουλία

Η ελληνική στρατηγική δεν μπορεί να εξαντλείται σε αντιδράσεις. Η χώρα οφείλει να ανακτήσει την πρωτοβουλία και να επιβάλει το αφήγημα της διεθνούς νομιμότητας, αναδεικνύοντας την επιθετικότητα του τουρκολιβυκού άξονα. Η ρηματική διακοίνωση δεν είναι μόνο πρόκληση. Είναι ευκαιρία για τη θεσμική επανεπιβεβαίωση της ελληνικής κυριαρχίας και της νομιμότητας στην Ανατολική Μεσόγειο.

*Ο Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος είναι Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος, Πρώην Γενικός Διευθυντής - Γενικής Διεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ) Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)