Η μέρα που ο Τόμας Έντισον γύρισε την πλάτη στο παιδί του

Ο Τόμας Έντισον δεν χαμογελά. Δεν υπάρχει καμία πανηγυρική διάθεση στο πρόσωπο του ανθρώπου που φέρνει το ηλεκτρικό φως στον κόσμο, την ημέρα που η General Electric κάνει πρεμιέρα στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης.

Το ημερολόγιο γράφει 28 Ιουνίου 1892 και η GE ανεβαίνει στο ταμπλό των μεγάλων. Αλλά για τον Έντισον, αυτή δεν είναι μέρα δόξας – είναι μέρα προδοσίας.

Δύο μήνες νωρίτερα, οι δύο ισχυρότερες εταιρείες του ηλεκτρικού κόσμου –η Edison General Electric Company και η Thomson-Houston– συγχωνεύονται για να επιβιώσουν στον ανελέητο ανταγωνισμό που φέρνει η νέα εποχή της ενέργειας.

Η μία κουβαλά το όνομα και τις εφευρέσεις του Έντισον, η άλλη την τεχνογνωσία του εναλλασσόμενου ρεύματος και τις διασυνδέσεις της αγοράς. Η συγχώνευση δεν είναι ρομαντική – είναι προϊόν της πίεσης από τραπεζίτες, επενδυτές και μεγάλους παίκτες όπως ο Τζ. Π. Μόργκαν, που θέλουν να δημιουργήσουν έναν κολοσσό ικανό να κυριαρχήσει στην αγορά.

Η General Electric γεννιέται, αλλά ο Έντισον νιώθει ξένος από την πρώτη στιγμή. Το όνομά του απουσιάζει από το νέο brand. Η παρουσία του περιορίζεται σε πατέντες και μνήμες. Παρ’ όλα αυτά, αποφασίζει να δώσει το «παρών» στο πρώτο διοικητικό συμβούλιο της νέας εταιρείας. Είναι και η τελευταία φορά.

«Δεν θα κάτσω σε διοικητικό συμβούλιο εταιρείας που δεν ελέγχω», δηλώνει ψυχρά. Και φεύγει. Πουλά όλες του τις μετοχές. Δεν ξαναγυρνά.

Χάνει τον έλεγχο

Η αλήθεια είναι ότι η παραγκώνισή του ξεκινά από το 1889. Τότε, υπό την πίεση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και με τη μεσολάβηση του Χένρι Βίλαρντ και του γραμματέα του Σάμιουελ Ίνσουλ, όλα τα κομμάτια του ηλεκτρικού παζλ του Έντισον –εργοστάσια, μηχανουργεία, πατέντες, καταστήματα παραγωγής λαμπτήρων και ηλεκτρικών συσκευών– συγχωνεύονται στην Edison General Electric Company. Στόχος: μια ενοποιημένη αυτοκρατορία. Αλλά ο ίδιος ο Έντισον χάνει τον έλεγχο. Οι μέτοχοι πληθαίνουν. Οι αποφάσεις δεν είναι πια δικές του.

Στην άλλη πλευρά του τραπεζιού, η Thomson-Houston Electric Company, με ηγέτη τον επιχειρηματία Τσαρλς Κόφιν, ανεβαίνει με ταχύτητα. Διαθέτει δίκτυο, συμβόλαια, και –κυρίως– έχει ποντάρει στο εναλλασσόμενο ρεύμα, την τεχνολογία που τελικά θα κερδίσει. Η συγχώνευση των δύο γίνεται αναγκαστική – και ο Έντισον, παρ’ ότι συνιδρυτής, είναι πια απλώς ένας θρύλος χωρίς λόγο.

Αποσύρεται στο εργαστήριό του στο Γουέστ Όραντζ του Νιου Τζέρσεϊ. Συνεχίζει να εφευρίσκει, να πειραματίζεται, να δημιουργεί.

Και το «παιδί» μεγαλώνει χωρίς αυτόν

Αλλά το μεγάλο του παιδί –η GE– μεγαλώνει χωρίς αυτόν. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του παραμένουν στην εταιρεία. Το όνομά του, όχι.

Η GE δεν τον χρειάζεται πια. Το 1893, εντάσσει στο δυναμικό της τον χαρισματικό Τσαρλς Στάινμετζ, τον ιδιοφυή επιστήμονα που βάζει τα θεμέλια της θεωρητικής ηλεκτρολογίας. Οι εφευρέσεις του, από τις καμπύλες και τα ισοδύναμα κυκλώματα μέχρι τις 200+ πατέντες του, μετατρέπουν την εταιρεία σε τεχνολογικό γίγαντα. Από τη Σκενεκτάντυ της Νέας Υόρκης μέχρι τις βιομηχανικές μονάδες στον Καναδά, η GE χτίζει τη νέα βιομηχανική Αμερική.

Ο Τόμας Έντισον πεθαίνει το 1931. Δεν επέστρεψε ποτέ στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας που ίδρυσε. Αλλά η σκιά του πλανάται για πάντα στις αίθουσες της General Electric – και το φως του καίει ακόμα.