Η μνήμη δεν είναι λάφυρο: Σκέψεις για μια ονοματοδοσία ενός σχολείου  

Η δημόσια εκπαίδευση δεν είναι απλώς το πεδίο όπου διδάσκονται τα μαθήματα. Είναι ο χώρος όπου η κοινωνία μας διδάσκει τον εαυτό της. Το σχολείο πρέπει να είναι η μικρογραφία της δημοκρατίας: καθημερινός σεβασμός κανόνων, ισοτιμία φωνών, διάλογος απόψεων, διαφάνεια αποφάσεων.

Με αυτή τη σκέψη διάβασα την πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΛΜΕ Ημαθίας σχετικά με την απόπειρα ονοματοδοσίας ενός Γυμνασίου της περιοχής με το όνομα εκλιπόντος πρώην διευθυντή του, ύστερα από παρέμβαση τοπικού βουλευτή και υφυπουργού. Το γεγονός αυτό εγείρει ερωτήματα που ξεπερνούν τη συγκεκριμένη περίπτωση και αγγίζουν την καρδιά του τρόπου με τον οποίο διαχειριζόμαστε σήμερα τη δημόσια μνήμη.

Διότι η ονοματοδοσία δεν είναι μια τυπική διαδικασία. Δεν είναι ένας τιμητικός τίτλος που αποδίδεται κατά βούληση, όπως ένα μετάλλιο ή μια πλακέτα. Όταν δίνεις το όνομα κάποιου σε ένα σχολείο, δεν τιμάς μόνο τον ίδιο. Στέλνεις ένα μήνυμα στους μαθητές, στους γονείς, στην τοπική κοινωνία: "αυτός ο άνθρωπος εκφράζει αξίες που θέλουμε να διδάξουμε".

Αυτή η απόδοση τιμής πρέπει να γίνεται με αυστηρά κριτήρια, διαφάνεια και κυρίως με θεσμικές διαδικασίες. Όπως πολύ σωστά υπενθυμίζει η ΕΛΜΕ, υπάρχουν επιτροπές και κανονισμοί που προβλέπουν με ποια κριτήρια ονομάζεται μια σχολική μονάδα: όχι μόνο για την υπηρεσιακή πορεία του εκπαιδευτικού, αλλά για την συνολική και αδιαμφισβήτητη προσφορά του στην πνευματική, κοινωνική και ιστορική ζωή του τόπου.

Όταν οι αποφάσεις αυτές γίνονται αντικείμενο πολιτικής διαμεσολάβησης, τότε η μνήμη κινδυνεύει να μετατραπεί σε πολιτικό λάφυρο. Εξάλλου, όλοι γνωρίζουμε ότι στην ελληνική πραγματικότητα η παρέμβαση βουλευτή παραμένει ένα εργαλείο διατήρησης επιρροής: η έννοια της "ρουσφετολογικής φροντίδας" επεκτείνεται συχνά και στο πεδίο των συμβολισμών.

Όμως η μνήμη δεν είναι ρουσφέτι. Και οι εκπαιδευτικοί που τίμησαν το λειτούργημά τους δεν προσέφεραν για να τους τιμήσει ένας πολιτικός στο μέλλον, αλλά για να υπηρετήσουν τους μαθητές και το δημόσιο σχολείο. Η πραγματική τιμή για εκείνους είναι η ίδια η ευσυνείδητη άσκηση του λειτουργήματός τους — η καθημερινή ανιδιοτελής συμβολή τους που παραμένει στις ψυχές των μαθητών τους.

Η στάση της ΕΛΜΕ Ημαθίας αναδεικνύει ακριβώς αυτή τη διάσταση: την αξίωση για θεσμικό σεβασμό, την υπεράσπιση της παιδαγωγικής ισοτιμίας και την αποτροπή κάθε σκιάς πολιτικής σκοπιμότητας. Είναι μια πράξη παιδαγωγικής αξιοπρέπειας, μια στάση δημοκρατικής ωριμότητας.

Αν κάτι διδάσκει σήμερα η υπόθεση αυτή, είναι ότι οι θεσμοί της εκπαίδευσης οφείλουν να διατηρούν την αυτονομία τους. Ότι ο δημόσιος χώρος πρέπει να παραμένει δημόσιος. Ότι η μνήμη είναι ιερή υπόθεση μιας ολόκληρης κοινότητας — και όχι πεδίο επιλεκτικής διαχείρισης.

Και εν τέλει, ότι σε μια εποχή όπου όλα κινδυνεύουν να ιδιωτικοποιηθούν ή να κομματικοποιηθούν, το σχολείο — το δημόσιο σχολείο — παραμένει το τελευταίο μεγάλο εργαστήρι δημοκρατίας. Αυτό πρέπει να το υπερασπιστούμε.