«Η συμφωνία για τη Συλλογή Στερν δεν θα έπρεπε να έχει υπογραφεί ποτέ»

Ο διεθνούς φήμης καθηγητής Αγγελος Χανιώτης, κάτοχος της έδρας Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πανεπιστημίου Πρίνστον, έχει ζήσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής του εκτός Ελλάδας. Γνωρίζει όσο λίγοι, όμως, τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα και αυτή τον ενδιαφέρει εξίσου, αν όχι περισσότερο, με τη διδασκαλία, την αρχαιολογία και την Ιστορία, την έρευνα, τις ανασκαφές, τη συγγραφή.

Από τους επιφανέστερους Ελληνες της διασποράς, έχει τιμηθεί για το ερευνητικό και το συγγραφικό έργο του, έχει διδάξει σε μεγάλα πανεπιστήμια (Χαϊδελβέργης, Νέας Υόρκης, Οξφόρδης), έχει συμμετάσχει σε ανασκαφές, με πιο μακροχρόνια της αρχαίας Αφροδισιάδας στη Μικρά Ασία, είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και του έχουν απονεμηθεί βραβεία και διακρίσεις.

Ο Αγγ. Χανιώτης με τον καθηγητή Takashi Fujii στην ανασκαφή της Αφροδισιάδας

Ανάμεσα στα ταξίδια και τις διαλέξεις του, την προετοιμασία για την καινούργια ανασκαφική περίοδο στην αρχαία Λύττο που ξεκίνησε την προηγούμενη εβδομάδα, τη συγγραφή κειμένων, βρήκε χρόνο να μας συναντήσει. Συνομιλήσαμε μαζί του για τη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα και τις διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης Μητσοτάκη, για την πολιτική που ασκεί η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, για τον Τραμπ και τις επιθέσεις του στα αμερικανικά πανεπιστήμια, για τον πόλεμο κατά των Παλαιστινίων και τη στάση των Ευρωπαίων ηγετών αλλά και για τα εξαιρετικά ευρήματα που αποκαλύπτονται στη Λύττο.

● Κύριε Χανιώτη, θα ξεκινήσω με το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα και τους χειρισμούς της κυβέρνησης Μητσοτάκη από το 2019. Είναι προς τη σωστή κατεύθυνση; Θεωρείτε ότι υπάρχει περιθώριο για οριστική επανένωση στο Μουσείο Ακρόπολης;

Η θέση μου δεν έχει μετακινηθεί όχι μόνον από τότε που ξεκίνησαν με νέο ρυθμό οι διαπραγματεύσεις με το Βρετανικό Μουσείο, το 2019, αλλά από πολύ νωρίτερα. Σε μία από τις πρώτες συνεντεύξεις που είχε δώσει ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε πει ότι θα ζητήσει τα Γλυπτά ως δάνειο από τον Μπόρις Τζόνσον, όπως και εκείνα που βρίσκονται στο Λούβρο, προκειμένου να εκτεθούν στην Αθήνα για τους εορτασμούς της επετείου των 200 χρόνων από το 1821.

Ηταν λάθος η λέξη «δάνειο» που οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν χρησιμοποιούν ποτέ. Η θέση μου διαμορφώθηκε από το 2006, όταν ήμουν αντιπρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και είχαμε δωρίσει ένα θραύσμα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα στο τότε Μουσείο Ακρόπολης. Χρησιμοποιήσαμε την έννοια της δωρεάς για να μην αρχίσουν συζητήσεις για το πώς απέκτησε η Χαϊδελβέργη το θραύσμα. Οταν λες «επιστρέφω κάτι», σημαίνει ότι το κατείχες με τρόπο παράνομο. Πραγματικά δεν γνωρίζαμε πώς ήρθε στην ιδιοκτησία του πανεπιστημίου το 1870 περίπου. Προτεραιότητα για εμένα δεν έχει το νομικό θέμα, αν αποκτήθηκαν τα Γλυπτά από το Βρετανικό Μουσείο νόμιμα ή όχι, αν υπήρχε το περίφημο φιρμάνι ή οποιαδήποτε άλλη νομική διαδικασία, διότι οι νόμοι αλλάζουν. Αυτό που προέχει, είναι το πολιτιστικό κριτήριο, δηλαδή η επανένωση ενός τεμαχισμένου έργου τέχνης. Αυτό δεν αφορά μόνον τα Γλυπτά που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Αφορά και όσα βρίσκονται στο Λούβρο, στο Βίρτσμπουργκ, στην Κοπεγχάγη, στο Μόναχο και δεν έχουν επιστραφεί.

Επεστράφησαν μόνον από το Παλέρμο και το Βατικανό, μέσω δωρεάς του Πάπα Φραγκίσκου στον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο για να υπάρχει η τελεσίδικη μεταφορά ιδιοκτησίας από έναν κάτοχο του αντικειμένου σε έναν άλλον. Η έννοια του δανείου είναι εντελώς απαράδεκτη. Αντιβαίνει σε κάθε έννοια κατανόησης του τι είναι τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Δεν ανήκουν στην Ελλάδα, ανήκουν στον Παρθενώνα και στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Είναι απολίτιστο να επιμένεις να παραμένει κατακερματισμένο ένα τέτοιο έργο τέχνης.

Παραδοσιακά ένα λάθος που έκανε η Ελλάδα είναι να προβάλλει το ζήτημα ως ελληνική διεκδίκηση. Υποβαθμίζει τη σημασία των Γλυπτών. Θα έπρεπε να έχουμε διαφορετικές ευαισθησίες για ένα καθαρά πολιτιστικό θέμα, όχι θέμα εθνικής ταυτότητας ή εθνικής προβολής. Η μόνη καθαρή λύση είναι η δωρεά των Γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο στο Μουσείο της Ακρόπολης για την επανένωσή τους, η οποία θα σηματοδοτήσει την έναρξη συνομιλιών για μια συνεργασία ανάμεσα στο Βρετανικό Μουσείο και την Ελλάδα ώστε να προσχωρήσουν σε συμφωνίες για πολιτιστικές ανταλλαγές.

● Θεωρείτε αναγκαίες αυτές τις συμφωνίες;

Ναι, διότι θα εκκενωθεί μια τεράστια αίθουσα στο Βρετανικό Μουσείο. Σημειώνω ότι το θέμα των Γλυπτών και οι νυν διαπραγματεύσεις συνδέοντα ενδεχομένως και με την επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Διότι όταν θα αρχίσουν οι εργασίες, θα παραμείνει για μεγάλο διάστημα κλειστό, οπότε θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι μια ευκαιρία. Γιατί να μην πάνε τα Χρυσά των Μυκηνών ή ο Ιππέας του Αρτεμισίου ή ο Εφηβος του Μαραθώνα στο Βρετανικό Μουσείο; Κατά την άποψή μου, τα έργα τα οποία θα σταλούν για περιοδικές εκθέσεις, θα πρέπει να είναι από τα περιφερειακά μουσεία που δείχνουν παραγνωρισμένες πτυχές του ελληνικού πολιτισμού και δεν έχουν μεγάλη επισκεψιμότητα. Θα είναι κέρδος και για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και για το Βρετανικό Μουσείο, καθώς θα ανανεώνει τα εκθέματα που παρουσιάζει στους επισκέπτες του.

Εκτός από το Εθνικό Αρχαιολογικό έχουμε και την ανακαίνιση της δυτικής πτέρυγας στο Βρετανικό, όπου εκτίθενται τα Γλυπτά μαζί με άλλες συλλογές, που είτε θα μεταφερθούν σε άλλους χώρους, είτε θα τα δανείσουν σε μουσεία του εξωτερικού. Ο υφ. Πολιτισμού Κρις Μπράιαντ δήλωσε ότι «η βρετανική νομοθεσία αποκλείει οποιαδήποτε ιδέα για συμφωνία μόνιμης επιστροφής». Ενώ ο Συντηρητικός βουλευτής Αλμπέρτο Κόστα πρότεινε την επιστροφή με τη μορφή δανεισμού αορίστου χρόνου. Πώς τα σχολιάζετε;

Ο δανεισμός αορίστου χρόνου, σε περίπτωση που δεν έχει την έννοια της συναλλαγής-ανταλλαγής, που για εμένα αποτελεί μια σημαντική παράμετρο, είναι ένας συμβιβασμός τον οποίο θα μπορούσα να αποδεχτώ. Δεν έχω καμία γνώση για το τι είδους διαπραγματεύσεις γίνονται με το Βρετανικό Μουσείο. Ξέρω πάντως από την κυρία Σταματούδη, η οποία είναι νομικός και συμβουλεύει το υπουργείο Πολιτισμού, ότι το Βρετανικό Μουσείο απορρίπτει γενικά τη λύση της δωρεάς. Το επιχείρημα ότι η βρετανική νομοθεσία δεν επιτρέπει οποιαδήποτε ιδέα επιστροφής, δεν ισχύει. Σύμφωνα με το British Museum Act, επιτρέπεται η δωρεά αντικειμένων όταν θεωρούνται ακατάλληλα για τις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου. Είναι τόσο γενική διατύπωση που επιτρέπει κάθε είδους ερμηνεία. Ενα έργο τέχνης το οποίο είναι μοιρασμένο σε διάφορα μουσεία και μπορεί κάποιος να το συνενώσει, είναι ακατάλληλο για έκθεση σε ένα μουσείο.

Ενα από τα προβλήματα για την επιστροφή του Γλυπτών είναι η δημιουργία προηγούμενου. Επομένως αυτό το οποίο πρέπει να τονίζει κανείς είναι ότι κάθε έργο πολιτισμού πρέπει να αντιμετωπίζεται στη μοναδικότητά του και ότι η λύση που θα βρεθεί, είναι μόνο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Θεωρώ κάπως προβληματική, επίσης, την εμπλοκή της UNESCO, διότι ως Οργανισμός στον οποίο εκπροσωπούνται πολλές χώρες εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι ακριβώς η δημιουργία προηγούμενου.

● Αισιοδοξείτε ότι μπορεί να βρισκόμαστε κοντά σε λύση;

Κοντά δεν νομίζω. Αλλά ότι κάποτε θα υπάρξει λύση, ναι. Υπάρχει μεγάλη μεταστροφή της κοινής γνώμης στη Βρετανία. Το θέμα είναι να μην ασκείται πίεση μόνο στη βρετανική κυβέρνηση αλλά και στους επιτρόπους του Βρετανικού Μουσείου, οι οποίοι δεν εκπροσωπούν, απαραίτητα, τον τομέα του πολιτισμού. Οι περισσότεροι προέρχονται από τον επιχειρηματικό κόσμο.

● Οπως συμβαίνει και με τα περισσότερα μέλη στα Διοικητικά Συμβούλια στα πέντε μουσεία που μετατράπηκαν σε ΝΠΔΔ.

Αυτό είναι άλλη τραγωδία. Εξ αρχής ήμουν κατά της μετατροπής και δύο χρόνια αργότερα το μοντέλο δεν έχει φέρει τους καρπούς που υποσχόταν το υπουργείο Πολιτισμού. Στους διορισμούς ακολουθήθηκε μια διεθνής πρακτική και κυρίως το αμερικανικό μοντέλο. Η διαφορά είναι ότι οι επίτροποι του Μητροπολιτικού Μουσείου της Ν.Υ. πληρώνουν, δεν πληρώνονται. Δίνουν εκατομμύρια για να στηρίξουν το μουσείο. Εδώ δεν βλέπω να γίνεται κάτι αντίστοιχο. Μάλιστα όταν ο Στερν πλησίασε το Μητροπολιτικό Μουσείο για να προσφέρει τη συλλογή του, ώστε να αποφύγει έλεγχο της νομιμότητάς της, δέχτηκαν, αφού τους παραχώρησε μια σημαντική δωρεά. Το είπε ο πρόεδρος του Μητροπολιτικού Μουσείου σε βιντεοσκοπημένη εκδήλωση που διοργανώσαμε στο Ινστιτούτο. Ο κίνδυνος που υπάρχει από αυτό το μοντέλο, βέβαια, είναι η επιρροή που μπορεί να ασκούν αυτοί οι άνθρωποι στην πολιτιστική πολιτική.

● Κυκλοφορεί το σενάριο ότι η κυβέρνηση ενδεχομένως ετοιμάζει ένα αντίστοιχο μοντέλο της συμφωνίας που εφαρμόστηκε στη Συλλογή Στερν και για τα Γλυπτά. Ταχθήκατε εξ αρχής κατά της συμφωνίας, για ποιους λόγους;

Μα νομίζω ότι δεν υπάρχει Ελληνας αρχαιολόγος που δεν εξαρτάται από το υπουργείο Πολιτισμού και ήταν υπέρ.

● Ναι, αλλά έφερε τη συμφωνία η κ. Μενδώνη, η οποία είναι αρχαιολόγος.

Υπήρξε γενική κατακραυγή για τη Συλλογή Στερν και για τη Λίνα Μενδώνη, με την οποία ήμασταν συμφοιτητές. Τα προβλήματα είναι πολλά. Αφενός θα περιμένουμε 50 χρόνια για να έρθει στην Ελλάδα, αφετέρου η ελληνική κυβέρνηση διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία η οποία ευνοεί ένα ιδιωτικό μουσείο, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Για να παίρνει το Μουσείο Γουλανδρή σταδιακά τα αντικείμενα της Συλλογής Στερν, πρέπει από οποιοδήποτε άλλο ελληνικό μουσείο να δίνονται αντικείμενα στο Μητροπολιτικό. Η συμφωνία υπογράφηκε χωρίς να υπάρξει ο παραμικρός έλεγχος για το στοιχειώδες, που αφορά την αυθεντικότητα των αντικειμένων.

Και κάτι ακόμα. Ιδρύθηκε το Hellenic Ancient Culture Institute INC (HACI - Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού µε έδρα το Ντελαγουέρ), στο οποίο η ελληνική κυβέρνηση παραχώρησε το δικαίωμα να παίρνει ως κληροδότημα ή δωρεά αντικείμενα, από την προϊστορική εποχή έως την τουρκοκρατία, που προέρχονται από την Ελλάδα. Η κρίσιμη φράση είναι «from Greece». Ενα ερυθρόμορφο αγγείο, ο ιδιοκτήτης του οποίου θέλει φοροαπαλλαγή ή φοβάται μήπως τον πιάσει ο Μπογδάνος (σ.σ. εννοεί τον βοηθό εισαγγελέα στη Νέα Υόρκη, επικεφαλής του Τμήματος Καταπολέμησης Παράνομης Διακίνησης Αρχαιοτήτων) μπορεί να ισχυριστεί ότι προέρχεται από την Ελλάδα και να το δώσει ως δωρεά στο HACI. Αυτό το αγγείο όμως μπορεί να προέρχεται από τάφο της Ιταλίας, από τη Βόρεια Μακεδονία, τη Βουλγαρία κοκ. Επομένως παραχωρούμε το δικαίωμα σε ιδιοκτήτες αρχαίων αντικειμένων που τα έχουν αποκτήσει παράνομα, να τα δίνουν για να εξασφαλίσουν ασυλία και φοροαπαλλαγή και να παραποιούν πληροφορίες για την πολιτιστική κληρονομιά. Για όλους αυτούς τους λόγους θεωρώ ότι η συμφωνία για τη Συλλογή Στερν δεν θα έπρεπε να έχει υπογραφεί ποτέ, όχι να παρουσιάζεται και ως μοντέλο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Οποιος ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, πάρα πολύ απλά δεν ξέρει τι του γίνεται. Αγνοεί στοιχειώδη πράγματα για αυτά τα δύο διαφορετικά πολιτιστικά φαινόμενα.

● Το Βρετανικό Μουσείο, πάντως, προκήρυξε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανακαίνιση της δυτικής πτέρυγας, σε αντίθεση με το δικό μας υπουργείο Πολιτισμού που προκήρυξε διαγωνισμό κλειστού τύπου προκαλώντας πλήθος αντιδράσεων. Κινήθηκε το υπουργείο προς τη σωστή κατεύθυνση;

Για την επέκταση του Μουσείου θα έπρεπε να γίνει διάλογος με όλους τους εμπλεκόμενους επιστήμονες. Διαβλέπει κανείς όμως τον φόβο του διαλόγου και μια συγκεντρωτική νοοτροπία από την υπουργό Πολιτισμού και το πρωθυπουργικό περιβάλλον. Υπάρχουν απορίες γιατί προχωρούμε σε ένα τόσο μεγάλο έργο πιεστικά και βιαστικά, χωρίς μάλιστα να έχει υπάρξει μουσειολογική μελέτη πριν από την ανάθεσή του. Κατατέθηκε μόλις πριν από λίγο καιρό.

Δεν έχω τις απαντήσεις αλλά θέτω ορισμένα ερωτήματα. Εξετάστηκε η επέκταση του ΕΑΜ προς το Επιγραφικό Μουσείο; Οχι με μισό δισ. που θα δαπανηθεί τώρα, αλλά με 20-30 εκατομμύρια δεν θα μπορούσε να χτιστεί ένα άλλο κτίριο για το Επιγραφικό και να εξασφαλιστούν χώροι; Γιατί δεν εξετάζεται με μεγαλύτερη ευελιξία μια συνεργασία με το Πολυτεχνείο; Στην παρουσίαση της αρχιτεκτονικής πρότασης ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε ευχαριστήσει τη σύζυγό του για τη συμβολή της στο εγχείρημα. Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν είχε πει ο Αλέξης Τσίπρας «ευχαριστώ την Περιστέρα γιατί δική της ήταν η ιδέα για τη συμφωνία με τη Βόρεια Μακεδονία». Αναρωτιέμαι τι θεσμικό ρόλο έχει η σύζυγος του πρωθυπουργού. Επίσης δεν δόθηκε αρκετή διαφάνεια για τις άλλες προτάσεις. Χώρια που με βρίσκει αντίθετο η εικόνα ενός πάρκου μπροστά από ένα νεοκλασικό κτίριο -από τα ελάχιστα- της Αθήνας.

Η ανασκαφή στη Λύττο

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής στην αρχαία Λύττο, ανάμεσα σε φοιτητές, όπου αποκαλύφθηκε το άγαλμα του Τραϊανού

● Η ανασκαφή στη Λύττο έχει φέρει στο φως εξαιρετικά ευρήματα και φέτος ολοκληρώνεται το πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα. Εχετε ζητήσει παράταση και τι περιμένετε από τη νέα ανασκαφική περίοδο;

Η Λύττος, κοντά στο νέο αεροδρόμιο στο Καστέλλι, αποτελεί μια πόλη με τεράστια σημασία στους αυτοκρατορικούς χρόνους. Η ανασκαφή γίνεται υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και θα ζητήσουμε δεύτερη πενταετία. Τη διενεργούμε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, Βασιλική Συθιακάκη, η οποία έχει ανακαλύψει μια πολύ σημαντική βυζαντινή βασιλική, με πολύ καλή διατήρηση και μεγάλο ενδιαφέρον, ο αναπληρωτής καθηγητής Μεσογειακής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, Αντώνης Κοτσώνας, ο οποίος εξερευνά την αρχαϊκή περίοδο, και εγώ, που επικεντρώνομαι στο κέντρο της πόλης κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους όταν η Λύττος ήταν η πλουσιότερη ίσως πόλη της Κρήτης.

Εχουμε ανασκάψει ένα ιερό για τη λατρεία του Αδριανού με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, διότι δεν έχουμε πολλά αρχαιολογικά στοιχεία για τη λατρεία του αυτοκράτορα στον ελλαδικό χώρο. Εχει ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, οι τοίχοι του ήταν καλυμμένοι με πολύχρωμα μάρμαρα, γύρω στον ενάμιση τόνο, και σώζεται μια μοναδική μαρτυρία για την πραγματοποίηση θυσιών: ένας σιδερένιος κρίκος όπου δενόταν το ζώο που επρόκειτο να θυσιαστεί και εκεί κοντά το αποτύπωμα του βωμού που γινόταν η θυσία. Κατά μήκος των τοίχων υπήρχαν βάσεις για τα πορτρέτα του Αδριανού, της γυναίκας του Σαβίνας, της αδελφής του Παυλίνας και μάλλον της πεθεράς του.

Το σημαντικότερο εύρημα είναι ένα άγαλμα του Τραϊανού, μαρμάρινο, που δεν σώζεται το κεφάλι και κάτω από το γόνατο. Ενδεχομένως το κεφάλι είχε βρεθεί νωρίτερα και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Στη Λύττο γίνονταν λαθρανασκαφές επί αιώνες. Ο Βενετός γιατρός Onorio Belli, που την είχε επισκεφτεί τον 16ο αιώνα, μας έχει παραδώσει ένα σχέδιο του θεάτρου. Ηταν το μεγαλύτερο στην Κρήτη. Υποψιαζόμαστε πού βρίσκεται και σκοπεύουμε να το ερευνήσουμε.

Ο Τραμπ, τα πανεπιστήμια και η συστηματική εξόντωση των Παλαιστινίων

Χαμόγελα για το εύρημα. Ο καθηγητής Αγγελος Χανιώτης και ο μεταπτυχιακός φοιτητής James Hua, με το χέρι του αγάλματος του Τραϊανού στην ανασκαφή της Λύττου

● Ποιο είναι το σχόλιό σας για την επίθεση του Τραμπ στα πανεπιστήμια; Απειλεί να κόψει τα ομοσπονδιακά κονδύλια σε όσους δεν συμμορφωθούν με τις ακροδεξιές υποδείξεις του για κοινωνικά θέματα ή εναντιώνονται στον πόλεμο στην Παλαιστίνη.

Ο Τραμπ επέλεξε τα πανεπιστήμια ως έναν από τους στόχους της πολιτικής του, διότι από εκεί διαβλέπει έναν μεγάλο κίνδυνο. Χρησιμοποίησε τις διαδηλώσεις κατά του Νετανιάχου και της πολιτικής του ως πρόσχημα για αντισημιτισμό, παρ’ ότι και οι μισοί Ισραηλινοί είναι κατά της πολιτικής του, διότι τα άτομα που διαμαρτύρονται είναι τα ίδια που θα μπορούσαν να διαμαρτυρηθούν για τους περιορισμούς της ελευθερίας της έκφρασης και ένα σωρό άλλα ζητήματα. Επιλέγει τα πανεπιστήμια διότι είναι οι χώροι της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, οι χώροι που εκπαιδεύονται επιστήμονες, νομικοί, δημοσιογράφοι, άτομα που αποτελούν μια ενόχληση σε ένα αυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης το οποίο έχει εισαγάγει. Το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, που ήταν ο πρώτος στόχος του, έχει την καλύτερη σχολή δημοσιογραφίας στις ΗΠΑ. Ο τρόπος με τον οποίο προσπαθεί να αμυνθεί είναι να τα χτυπήσει εκεί που πονάνε, στο θέμα της χρηματοδότησης. Δεν είναι μονάχα η περικοπή της ομοσπονδιακής χρηματοδότησης, είναι και η επαπειλούμενη αύξηση των φόρων των κληροδοτημάτων. Πολλά πανεπιστήμια σταμάτησαν να προσλαμβάνουν προσωπικό επειδή δεν μπορούν να προβλέψουν και να προγραμματίσουν τον προϋπολογισμό τους.

● Ποια είναι η θέση σας για τη στάση των ηγετών της Δύσης απέναντι στη γενοκτονία που συντελείται στην Παλαιστίνη;

Δεν μπορείς παρά να νιώθεις αποτροπιασμό για όσα έκανε η Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023 και τα προηγούμενα χρόνια. Δεν ξέρω αν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει την έννοια της γενοκτονίας, αλλά όταν σκοτώνονται εκεί κυρίως παιδιά, σημαίνει ότι υπάρχει συστηματική προσπάθεια εξόντωσης του πληθυσμού των Παλαιστινίων. Οι Ισραηλινοί φοβούνται τις επιθέσεις, και είναι απόλυτα κατανοητό, γιατί σκοτώνονται. Οτι οι Παλαιστίνιοι τους μισούν είναι επίσης κατανοητό, γιατί τους έδιωξαν από τη χώρα τους με το έτσι θέλω.

Ενα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου είναι το «Mη μνησικακείν». Μπορώ να τα βρω και με τον χειρότερο εχθρό μου και να μη θυμάμαι τα κακά. Χρησιμοποιείται και μια άλλη έκφραση σε επιγραφή, το «Μη μνησιχολείν». Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει ο κύκλος του μίσους και του φόβου, είναι κάποιος άλλος να σου δώσει μια προοπτική ελπίδας. Αυτή θα έπρεπε να είναι η λειτουργία όχι μόνον των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και των Αμερικανοεβραίων. Εχουν τη δύναμη. Στο συγκεκριμένο θέμα όχι μόνον δεν προσπαθούν να λειτουργήσουν επικριτικά στην πολιτική του Νετανιάχου, αλλά ενισχύουν και την πολιτική του Τραμπ. Δεν έπαιξαν τον ρόλο που θα μπορούσαν και θα έπρεπε να παίξουν. Κανένας από τους φίλους, είτε των Παλαιστινίων, είτε του Ισραήλ, δεν είναι διαμεσολαβητικός προς αυτήν την κατεύθυνση. Από αυτό πρέπει να πάρουμε κι εμείς διδάγματα, διότι είναι αφελής η αντίληψη ότι αν υπάρξει πρόβλημα με την Τουρκία πρόκειται η Αμερική να μας βοηθήσει, επειδή ο Ελπιδοφόρος κολακεύει τον Τραμπ. Οταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ λέει «θα πάρω 2.000.000 Παλαιστινίους και θα τους πάω κάπου αλλού για να λυθεί το πρόβλημα», τι περιμένουμε ότι θα πει, αν συμβεί κάτι, π.χ. για τους κατοίκους στο Καστελόριζο;