Ίσως μπορούμε να εξουδετερώσουμε τα κουνούπια, πρέπει όμως;

Τα κουνούπια αποτελούν μία σταθερή ενόχληση, πηγή ασθενειών και μολύνσεων, όμως επιτελούν τον δικό τους ρόλο μέσα στο οικοσύστημα και παρότι πλέον η επιλογή της εξολόθρευσής τους είναι απτή, η πραγματοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου ενέχει κινδύνους.

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν επινοήσει ισχυρά γενετικά εργαλεία που μπορεί να είναι σε θέση να εξαλείψουν μαζί με τα κουνούπια και άλλα παράσιτα, για πάντα.

Πλέον, ορισμένοι γιατροί και ειδικοί θεωρούν ότι ήρθε η ώρα να απελευθερωθεί η γονιδιακή επεξεργασία, με στόχο την καταστολή των κουνουπιών και την αποφυγή ανθρώπινων μολύνσεων, όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός, ο ιός του Δυτικού Νείλου και άλλα.

Ένα πλάνο όχι και τόσο μακριά μας

«Κινδυνεύουν τόσες πολλές ζωές από την ελονοσία που θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι αυτή η τεχνολογία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο εγγύς μέλλον», δήλωσε ο Αλέκος Σιμόνι, μοριακός βιολόγος του Target Malaria, ενός προγράμματος που έχει ως κεντρικό σκοπό την καταπολέμηση των κουνουπιών-φορέων στην υποσαχάρια Αφρική.

Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας εγείρει επίσης ένα βαθύ ηθικό ζήτημα: Πότε, αν όντως αποκτήσουμε την ικανότητα, είναι σωστό να εξαφανίσουμε σκόπιμα ένα είδος;

Ακόμη και ο διάσημος φυσιοδίφης Ε.Ο. Γουίλσον είπε κάποτε: «Ευχαρίστως θα κατέβαζα τον ‘διακόπτη’ και θα ήμουν ο ίδιος ο δήμιος» για τα κουνούπια που μεταφέρουν την ελονοσία.

Αλλά ορισμένοι ερευνητές και ηθικολόγοι προειδοποιούν ότι μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο να πειράξουμε τα θεμέλια της ίδιας της ζωής. Ακόμα και τα ενοχλητικά, μικροσκοπικά κουνούπια, λένε, μπορεί να έχουν αρκετή εγγενή αξία για να τα διατηρήσουμε, τονίζει δημοσίευμα της Washington Post.

Η τεχνολογία πίσω από την εξολόθρευση των κουνουπιών

Το Target Malaria είναι μία από τις πιο φιλόδοξες προσπάθειες καταστολής των κουνουπιών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο Σιμόνι και οι συνάδελφοί του επιδιώκουν να μειώσουν τους πληθυσμούς των κουνουπιών του είδους Anopheles gambiae που είναι υπεύθυνα για τη διάδοση της θανατηφόρας νόσου.

Στα εργαστήριά τους, οι επιστήμονες εισήγαγαν μια γονιδιακή μετάλλαξη που προκαλεί τους θηλυκούς απογόνους κουνουπιών να γεννιούνται χωρίς λειτουργικές ωοθήκες, καθιστώντας τους άγονους. Οι αρσενικοί απόγονοι κουνουπιών μπορούν να φέρουν το γονίδιο αλλά παραμένουν σωματικά ανεπηρέαστοι.

Η ιδέα είναι ότι όταν τα θηλυκά κουνούπια κληρονομούν το γονίδιο τόσο από τη μητέρα όσο και από τον πατέρα τους, θα συνεχίσουν να πεθαίνουν χωρίς να παράγουν απογόνους. Εν τω μεταξύ, όταν αρσενικά και θηλυκά που φέρουν μόνο ένα αντίγραφο του γονιδίου ζευγαρώνουν με άγρια κουνούπια, θα εξαπλώσουν το γονίδιο περαιτέρω μέχρι να μην απομείνουν γόνιμα θηλυκά – και ο πληθυσμός καταρρέει.

Ο Σιμόνι δήλωσε ότι ελπίζει ότι το έργο μπορεί να ξεπεράσει το εργαστήριο και να αναπτύξει μερικά από τα γενετικά τροποποιημένα κουνούπια στα φυσικά τους ενδιαιτήματα μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.

Στο επίκεντρο του έργου του Target Malaria βρίσκεται ένα ισχυρό γενετικό εργαλείο που ονομάζεται γονιδιακή καθοδήγηση.

Σύμφωνα με τους κανόνες κληρονομικότητας, ένας γονέας έχει 50-50 πιθανότητες να μεταβιβάσει ένα συγκεκριμένο γονίδιο στους απογόνους του. Προσθέτοντας όμως ειδικό γενετικό μηχανισμό – που ονομάζεται γονιδιακός μηχανισμός – σε τμήματα του DNA, οι επιστήμονες μπορούν να τροποποιήσουν την λειτουργία του και να εξασφαλίσουν ότι ένα γονίδιο περιλαμβάνεται στα ωάρια και το σπέρμα ενός ζώου, εξασφαλίζοντας ότι θα μεταβιβαστεί.

Με την πάροδο διαδοχικών γενεών, οι γονιδιακές καθοδηγήσεις μπορούν να προκαλέσουν την εξάπλωση ενός χαρακτηριστικού σε ολόκληρο τον πληθυσμό ενός είδους, ακόμη και αν αυτό το γονίδιο δεν ωφελεί τον οργανισμό.

«Η τεχνολογία μας παρουσιάζει νέες επιλογές», δήλωσε ο Κρίστοφερ Πρέστον, περιβαλλοντικός φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Μοντάνα. «’Ισως να μπορούσαμε να εξαφανίσουμε ένα είδος πριν από 150 χρόνια, χτυπώντας το ή πυροβολώντας το. Αλλά σήμερα, έχουμε διαφορετικές επιλογές και η εξαφάνιση θα μπορούσε να ολοκληρωθεί ή να ξεκινήσει σε ένα εργαστήριο».

Μία απτή πραγματικότητα;

Όταν τόσοι πολλοί ειδικοί της άγριας ζωής προσπαθούν να σώσουν φυτά και ζώα από την εξαφάνιση, το κουνούπι είναι ένα από τα λίγα πλάσματα που οι άνθρωποι υποστηρίζουν ότι αξίζει να εξαφανιστούν.

Όπως τονίζει η Washington Post, η ανθρώπινη δυστυχία που προκαλείται από την ελονοσία είναι αναμφισβήτητη. Σχεδόν 600.000 άνθρωποι πέθαναν από την ασθένεια το 2023, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με την πλειονότητα των κρουσμάτων στην Αφρική.

Στην ήπειρο, ο απολογισμός των θανάτων ισοδυναμεί με «συντριβή δύο Boeing 747 στο Κιλιμάντζαρο» κάθε μέρα, δήλωσε ο Πολ Ντεμπέλε, επιστήμονας της βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο George Washington.

Για τους υποστηρικτές της γονιδιακής καθοδήγησης, η επιχειρηματολογία για την απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών σε έθνη όπως η Μπουρκίνα Φάσο ή η Ουγκάντα είναι απλή.

«Δεν πρόκειται για δύσκολο ‘ακροατήριο’, διότι πρόκειται για ανθρώπους που ζουν σε μια περιοχή όπου πεθαίνουν παιδιά», δήλωσε η Κρίσταλ Μπιρούνγκι, εντομολόγος της Target Malaria στην Ουγκάντα, αν και πρόσθεσε ότι μερικές φορές πρέπει να καταπολεμήσει την παραπληροφόρηση, όπως η λανθασμένη ιδέα ότι τα τσιμπήματα από γενετικά τροποποιημένα κουνούπια μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους στείρους.

Πρόσφατα, όμως, το Κέντρο Βιοηθικής Hastings, ένα ερευνητικό ινστιτούτο στη Νέα Υόρκη, και το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα συγκέντρωσαν μια ομάδα επιστημόνων βιοηθικής για να συζητήσουν τις πιθανές παγίδες της σκόπιμης προσπάθειας να οδηγηθεί ένα είδος στην εξαφάνιση. Σε ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science τον περασμένο μήνα, η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η σκόπιμη πλήρης εξαφάνιση μπορεί περιστασιακά να είναι αποδεκτή, αλλά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις».

«Ακόμη και σε μικροβιακό επίπεδο, έγινε σαφές στις συζητήσεις μας, ότι δεν είμαστε υπέρ της αναδιαμόρφωσης του κόσμου για να ταιριάζει στις ανθρώπινες επιθυμίες», δήλωσε ο Γκρέγκορι Κέμπνικ, ανώτερος ερευνητής του ινστιτούτου.

Δεν είναι σαφές πόσο σημαντικά είναι τα κουνούπια που μεταφέρουν την ελονοσία για τα ευρύτερα οικοσυστήματα. Έχουν γίνει ελάχιστες έρευνες για να διαπιστωθεί αν οι βάτραχοι ή άλλα ζώα που τρώνε τα έντομα θα μπορούσαν να βρουν τα γεύματά τους αλλού.

Επιφυλακτικότητα για το σχέδιο εξάλειψης

Αντ’ αυτού, είπαν οι συγγραφείς, οι γενετιστές θα πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν γονιδιακή επεξεργασία, εμβόλια και άλλα εργαλεία για να στοχεύσουν όχι το ίδιο το κουνούπι, αλλά το μονοκύτταρο παράσιτο Plasmodium που ευθύνεται για την ελονοσία. Αυτός ο αόρατος μικροοργανισμός – τον οποίο ένα κουνούπι μεταφέρει από το σάλιο του στο αίμα ενός ατόμου όταν το τσιμπάει – είναι ο πραγματικός ένοχος, αναφέρει η Washington Post.

«Μπορείτε να απαλλαγείτε από την ελονοσία χωρίς να απαλλαγείτε πραγματικά από το κουνούπι», δήλωσε ο Κέμπνικ. Πρόσθεσε ότι σε μια εποχή που η κυβέρνηση Τραμπ μιλάει με επιπολαιότητα για την εξαφάνιση των ζώων, η σκόπιμη εξολόθρευση θα πρέπει να αποτελεί επιλογή μόνο για «συγκεκριμένα είδη».

Ωστόσο, ο Ντεμπέλε, ο οποίος κατάγεται από τη Ζιμπάμπουε, σημείωσε ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που αντιτίθενται στην εξάλειψη των κουνουπιών «δεν έχουν την έδρα τους στην Αφρική».

Ο Ντεμπέλε έχει προσωπική εμπειρία με την ελονοσία- κάποτε χρειάστηκε να μεταφέρει εσπευσμένα τον άρρωστο γιο του σε νοσοκομείο, αφού η ασθένεια εκδηλώθηκε ως παραισθησιογόνο επεισόδιο.

«Είμαστε απλά σε κατάσταση πανικού», θυμάται. «Μπορείτε να φανταστείτε – δεν είμαστε σίγουροι τι συμβαίνει με αυτόν τον νεαρό».

Παρόλα αυτά, ο Ντεμπέλε και οι συνάδελφοί του εξέφρασαν επιφυλακτικότητα σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας γονιδιακής καθοδήγησης.

Ακόμη και αν οι άνθρωποι συμφωνούσαν να απαλλάξουν τον πλανήτη από κάθε κουνούπι -όχι μόνο από το Anopheles gambiae αλλά και από αυτά που μεταδίδουν άλλες ασθένειες ή απλώς τσιμπάνε και ενοχλούν- θα ήταν ένα «τεράστιο εγχείρημα», σύμφωνα με τον Κέμπνικ.

Υπάρχουν περισσότερα από 3.500 γνωστά είδη, καθένα από τα οποία ενδεχομένως να απαιτεί τη δική του ειδικά σχεδιασμένη γονιδιακή μονάδα. Και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι μια γονιδιακή καθοδήγηση θα εξαλείψει έναν πληθυσμό όπως προβλέπεται.