Καταφύγια των μελισσών στις πόλεις

Από τις αρχές του 1990, δηλαδή σχεδόν μισό αιώνα τώρα, οι πληθυσμοί των μελισσών σε όλο τον πλανήτη μειώνονται, κυρίως στον λεγόμενο δυτικό κόσμο. Η μείωση του πληθυσμού αυτών των επικονιαστών συνιστά απειλή για την ανθρώπινη ευημερία, τη γεωργική παραγωγικότητα, την επισιτιστική ασφάλεια και τη φύση συνολικά.

Σύμφωνα με την Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας, Ασφάλειας των Τροφίμων της Ε.Ε. (συνεδρίαση 17.11.2023), η ετήσια αξία της επικονίασης, που αφορά μόνο την επίδρασή της στην παραγωγή φρούτων και λαχανικών, ξεπερνά τα 4,5 δισ. ευρώ.

Ετσι ξεκίνησε η πρωτοβουλία για τους τρόπους προστασίας των μελισσών από το Ερευνητικό Κέντρο MOHA, που εδρεύει στην Καβάλα. Σε συνεργασία με καθηγητές από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ) αποφασίστηκε να κατασκευαστεί μια νέα εκδοχή ενός «πλίνθινου καταφυγίου για μέλισσες» για την προστασία της μέλισσας επικονιαστή κυρίως των αστικών κέντρων.

Ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, διευθυντής του Εργαστηρίου Οπλισμένου Σκυροδέματος και Αντισεισμικών Κατασκευών, αντιπρύτανης του ΔΠΘ Κωνσταντίνος Χαλιορής

Οπως εξηγεί ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, διευθυντής του Εργαστηρίου Οπλισμένου Σκυροδέματος και Αντισεισμικών Κατασκευών, αντιπρύτανης του ΔΠΘ, Κωνσταντίνος Χαλιορής, «η ανάπτυξη αυτού του τούβλου βασίστηκε στην ελευθερία και τη δυνατότητα ενός νέου σχεδίου, ώστε να επιλεχθούν βιώσιμα, φυσικά υλικά με νέες ιδιότητες και προηγμένα χαρακτηριστικά. Οι πλίνθοι που δημιουργήθηκαν στο συγκεκριμένο εργαστήριο από τη συνεργασία καθηγητών της Πολυτεχνικής Σχολής ΔΠΘ στην Ξάνθη και της Σχολής Θετικών Επιστημών ΔΠΘ στην Καβάλα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κύρια δομικά στοιχεία σε φέρουσες κατασκευές μεγάλου μεγέθους, ακόμη ως εμφανή ή διακοσμητικά στοιχεία σε εξωτερικούς τοίχους, αυλές και δημόσιους χώρους. Είναι ώς έναν βαθμό αυτοκαθαριζόμενο υλικό, ώστε να αποφεύγονται οι ασθένειες των μελισσών. Επίσης τα τούβλα κατασκευάζονται χωρίς να ψήνονται μηδενίζοντας έτσι το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της παραγωγής τους. Οπότε η καινοτομία αποκτά προστιθέμενη αξία και συνδέει ουσιαστικά τον άνθρωπο με το περιβάλλον του».

Τα «πλίνθινα καταφύγια μελισσών» μπορούν να αποτελέσουν μέρος μιας ευρύτερης κατηγορίας βιώσιμων υλικών που μπορούν να αξιοποιηθούν στα σύγχρονα αστικά κέντρα και παράλληλα αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο για εκπαιδευτικούς σκοπούς, καθώς μπορούν να ενταχθούν στη βιωματική εκπαιδευτική διαδικασία.

Στον κήπο του Πασά

Τα «πλίνθινα καταφύγια» παρουσιάστηκαν στο κοινό τον Μάρτιο του 2024 στο Ιμαρέτ της Καβάλας και για περισσότερο από έναν χρόνο στολίζουν τον κήπο της Οικίας του Μωχάμετ Αλι Πασά της Αιγύπτου που πλέον λειτουργεί ως μουσείο.

«Σε όλη τη διάρκεια του έτους παρατηρείται ότι στα τούβλα αυτά βρίσκουν καταφύγιο και διαχειμάζουν μέλισσες νομάδες, καθώς και άλλα μικρά έντομα επικονιαστές» μας εξηγεί η Ισμήνη Μίχα, εκπρόσωπος του Ερευνητικού Κέντρου MOHA.

«Οι νομάδες μέλισσες είναι οι άγριες μέλισσες που δεν ανήκουν σε κυψέλες, αλλά ζουν νομαδικά στην ύπαιθρο, στα δάση, στα βουνά και βέβαια στις πόλεις. Συχνά φωλιάζουν υπόγεια, σε τρύπες μέσα σε δέντρα ή σε κοίλους κορμούς. Καθώς η άμετρη ανοικοδόμηση περιορίζει τις επιλογές τους για εύρεση καταφυγίου, τα τούβλα αυτά παρέχουν μια καλή λύση. Παρατηρήθηκαν ακόμη υπολείμματα γύρης στις υποδοχές τους, που την έφεραν τα έντομα που φώλιασαν εκεί, ενώ η κατασκευή των τούβλων αποδείχτηκε ότι έχει μεγάλη αντοχή σε οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες και στον χρόνο.

Αποψη του μουσείου

Σε συνέχεια της μετατροπής των κήπων του Ιμαρέτ και του Μουσείου Μωχάμετ Αλι σε αστικά καταφύγια για μέλισσες, με καλλιέργειες και πρακτικές που τις ευνοούν, το ΜΟΗΑ βάζει στόχο να προσελκύσει περισσότερους φορείς και ιδιώτες ώστε να υιοθετήσουν δημιουργικές προτάσεις για την προστασία της μέλισσας. Για παράδειγμα, τα πλίνθινα καταφύγια θα μπορούσαν να τοποθετηθούν σε δημόσια πάρκα, κήπους και πλατείες, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, αεροδρόμια, μέσα σε μικρές ή μεγάλες δομές ή ακόμη και μόνα τους», καταθέτει η κ. Μίχα.

Στην κατασκευή του καινοτόμου προϊόντος, εκτός από τον Κωνσταντίνο Χαλιορή, συμμετείχαν ακόμη ο αν. καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΔΠΘ Ιάκωβος Φαντίδης, η επ. καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Μαριστέλλα Βουτεκάκη, η μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, δρ Αθανασία Θώμογλου και το τεχνικό προσωπικό του Εργαστηρίου Οπλισμένου Σκυροδέματος και Αντισεισμικών Κατασκευών του ΔΠΘ.

Το Ερευνητικό Κέντρο MOHA

Το ΜΟΗΑ είναι ένας Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός, αναγνωρισμένος από την Ελληνική Πολιτεία ως Ερευνητικό Κέντρο. Μέσω επιστημονικών, εικαστικών και εκπαιδευτικών δράσεων, αποβλέπει στην ανάδειξη της πολυπολιτισμικότητας της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και στην προώθηση του διαθρησκευτικού και διαπολιτισμικού διαλόγου. Στεγάζεται και δραστηριοποιείται σε δύο οθωμανικά μνημεία της Καβάλας, το Ιμαρέτ και την Οικία του Μωχάμετ Αλι Πασά. Η αποκατάσταση των δύο μνημείων περιελάμβανε τη διαχείριση των κήπων τους. Τα δύο κτίρια προσφέρουν μεγάλα συμπλέγματα αστικών κήπων, που συμβάλλουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και κατ’ επέκταση στη βελτίωση του αέρα στο άμεσο περιβάλλον τους, δίνουν καταφύγιο σε αμέτρητα πουλιά και προσελκύουν έντομα επικονιαστές.

Το Εργο MiEL

Το ΜΟΗΑ σχεδίασε το project MiEL στοχεύοντας στην ευαισθητοποίηση του συνόλου των πολιτών και στην ανάδειξη της προστασίας που μπορούν τα αστικά κέντρα να παρέχουν στις νομάδες μέλισσες. Στο πλαίσιο του έργου, στο Ιμαρέτ και την Οικία Μωχάμετ Αλι καλλιεργούνται κήποι με φυτά πλούσια σε χρώματα και αρώματα, χρησιμοποιούνται αποκλειστικά φυσικά λιπάσματα (κομπόστ), παρέχονται καταφύγια σε μέλισσες και στηρίζονται ντόπιοι μελισσοκόμοι. Μέσα από το εκπαιδευτικό παιχνίδι που πραγματοποιείται κάθε άνοιξη και φθινόπωρο στον κήπο του μουσείου, καθώς και εκδηλώσεις με ερευνητές και μελισσοκόμους, παιδιά, μαθητές, αλλά και όλοι οι επισκέπτες των δύο μνημείων καλούνται να υιοθετήσουν αντίστοιχες πρακτικές.