Μη κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα: Πως λειτουργούν και τι πρέπει να γνωρίζουν οι υποψήφιοι φοιτητές 

Προς ψήφιση έρχεται το νομοσχέδιο για την ίδρυση μη κρατικών / μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, με αποτέλεσμα στον δημόσιο διάλογο να έχει ξεσπάσει αντιπαράθεση μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης.

Μερικοί εκφράζουν ανοιχτά τις ενστάσεις τους και μιλούν για αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος (σ.σ. δεν επιτρέπει την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων), ωστόσο, αρκετοί προτάσσουν τα οφέλη από την ίδρυση μη κρατικών ιδρυμάτων και στην χώρα μας, κυρίως για το γεγονός ότι πλέον δεν θα χρειάζεται οι φοιτητές να ξενιτεύονται προκειμένου να σπουδάσουν το αντικείμενο που επιθυμούν σε ξένα πανεπιστήμια.  

Ας δούμε, όμως, μερικές παραμέτρους και χαρακτηριστικά που αφορούν στην ίδρυση των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων στη χώρα μας, προκειμένου να ξεδιαλύνουμε ορισμένες ανακρίβειες και να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα.  

Τα πιο έγκριτα και φημισμένα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, όπως για παράδειγμα το Πανεπιστήμιο της California και το Πανεπιστήμιο του Michigan λειτουργούν ως μη-κερδοσκοπικά ιδρύματα, ή ως ανεξάρτητα (μη κρατικά), μη κερδοσκοπικά ιδρύματα (π.χ. Harvard, MIT, Stanford, Yale). Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των εν λόγω πανεπιστήμιων έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα που σημαίνει, απλούστατα, ότι δεν υπάρχουν μέτοχοι, αλλά ούτε και ιδιοκτήτες. Επιπροσθέτως, τα περισσότερα μη κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα που λειτουργούν στο εξωτερικό περιγράφονται συνήθως ως «ανεξάρτητα», παρά ως «ιδιωτικά», καθιστώντας σαφές ότι ο σκοπός τους δεν είναι το οικονομικό κέρδος υπέρ ενός ατόμου ή μιας ομάδας.  

Κατά συνέπεια, γίνεται κατανοητό ότι έχουν ως πρωταρχικό στόχο την καλύτερη ποιότητα εκπαίδευσης των φοιτητών τους, ώστε οι τελευταίοι να αποκτήσουν τα κατάλληλα εφόδια, προκειμένου να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Με αυτό τον τρόπο, η προσφορά τους έχει πολλαπλά οφέλη στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Υπό αυτή την έννοια, λοιπόν, ο σκοπός τους προσιδιάζει με τον προσανατολισμό που έχουν μέχρι και σήμερα τα κρατικά πανεπιστήμια της χώρας μας, σε σύγκριση με τους ιδιωτικούς – κερδοσκοπικούς οργανισμούς.  

Παράλληλα, ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να διασαφηνιστεί αφορά στην αξιοποίηση των εσόδων (δίδακτρα, έσοδα από σίτιση και στέγαση, ερευνητικές επιχορηγήσεις, κατανομή του κληροδοτήματος, καθώς και δωρεές) των μη κρατικών / κερδοσκοπικών ιδρυμάτων. Αξίζει να σημειωθεί, λοιπόν, ότι όλα τα παραπάνω έσοδα προορίζονται αποκλειστικά για την βελτίωση των συνθηκών διδασκαλίας, για την έρευνα, την καλύτερη προσφορά υπηρεσιών καθώς επίσης και την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων τους.  

Επιπρόσθετα, όλοι οι φοιτητές των συγκεκριμένων ιδρυμάτων «επιδοτούνται» με οικονομική ενίσχυση, με αποτέλεσμα κανένας φοιτητής να μην αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου το κόστος της εκπαίδευσης που του παρέχεται. Και αυτό συμβαίνει, απλούστατα, διότι τα έσοδα από τα δίδακτρα και τις λοιπές ανάγκες φοίτησης συνήθως δεν καλύπτουν το 100% των λειτουργικών δαπανών των εν λόγω ιδρυμάτων. Έτσι, το κενό που ενδέχεται να υπάρξει, καλύπτεται από έσοδα που δεν καταβάλλουν οι φοιτητές, όπως για παράδειγμα, την διανομή των κληροδοτημάτων, αλλά και από ετήσιες δωρεές.  

Στην περίπτωση, βέβαια, που τα ετήσια λειτουργικά έσοδα υπερβαίνουν τις λειτουργικές δαπάνες των ιδρυμάτων, τότε, το υπερβαίνον ποσό παραμένει στο ίδρυμα (για παράδειγμα μπορεί να προστεθεί στο κληροδότημα), ώστε να αξιοποιηθεί κατάλληλα στο μέλλον προς όφελος και πάλι των φοιτητών. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι ακόμα και τα περιουσιακά στοιχεία (assets) των μη κρατικών /μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων αξιοποιούνται υπέρ της διδασκαλίας και των ερευνητικών προγραμμάτων, αλλά και την ανάληψη πρωτοβουλιών και την λήψη δράσεων με στόχο την κοινωνική προσφορά.

Όσον αφορά στη διοίκηση των συγκεκριμένων ιδρυμάτων πρέπει να γίνει σαφές ότι η ανώτατη αρχή αποτελείται από ένα εθελοντικό, μη αμειβόμενο Συμβούλιο Επιτρόπων (δεν είναι μέτοχοι και δεν λαμβάνουν καμία οικονομική αποζημίωση) στο οποίο αναφέρεται ο επικεφαλής του οργανισμού. Επομένως, τα μέλη του Συμβουλίου είναι πρωτίστως οι θεματοφύλακες της αποστολής των μη κρατικών /μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, ενώ αναμένεται να εισφέρουν με ετήσιες δωρεές για την περαιτέρω οικονομική ενίσχυση της διδασκαλίας και της έρευνας.

Με στόχο, τέλος, να προσφέρουν πρόσβαση σε όσο το δυνατόν περισσότερους νέους/νέες φοιτητές και φοιτήτριες που θέλουν τα κάνουν τα όνειρα τους πραγματικότητα και να σπουδάσουν στο αντικείμενο που έχουν επιλέξει, τα μη κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα διαθέτουν αδιακρίτως ένα σημαντικό ποσοστό του λειτουργικού προϋπολογισμού τους για υποτροφίες με αποκλειστικό σκοπό την οικονομική στήριξη τους.