Μια εφηβική ιστορία μεταμόρφωσης

Δήμητρα Αθανασοπούλου

Εχουμε μιλήσει πολύ για τα ευάλωτα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό. Εχουμε μιλήσει ωστόσο ελάχιστα για τα παιδιά που έχουν κάνει bullying. Πώς γεννιέται ένας θύτης και ποια είναι η πραγματική σχέση του με τα θύματά του; Η συνομιλία μου με τον Αντρέα Φραντσόζο, τον συγγραφέα του διεθνούς μπεστ σέλερ «Ημουν ένας bully» (εκδόσεις Καστανιώτη) φωτίζει το ψυχικό παρασκήνιο, τις καταβολές και την ταυτότητα ενός εκφοβιστή.

«Η διαδικασία της συγγραφής ήταν ψυχοθεραπευτική για τον Ντάνιελ. Και εγώ μέσα από την επαφή του μαζί του συμφιλιώθηκα με τη δική μου ιστορία και τα δικά μου φαντάσματα» μας λέει ο συγγραφέας, τονίζοντας πως κατά τη διάρκεια της καταγραφής της ιστορίας συνομίλησε με αρκετούς ανθρώπους από το περιβάλλον του πρωταγωνιστή του, καθώς και με την ψυχολόγο που τον παρακολουθούσε.

Ο Ντάνιελ, προερχόμενος από ένα κακοποιητικό περιβάλλον και ταπεινωμένος συστηματικά από τον πατέρα του, άρχισε να προκαλεί φόβο στους συνομηλίκους του για να κερδίσει τον σεβασμό και να πάψει να φοβάται. Οι παραβατικές πράξεις του τον οδήγησαν στις φυλακές ανηλίκων Μπεκαρία. Η μεταμόρφωσή του ξεκίνησε όταν ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με «αξιόπιστους ανθρώπους», όπως ο ίδιος έχει αναφέρει χαρακτηριστικά. Σήμερα ο Ντάνιελ εργάζεται στον τομέα της εκπαίδευσης, ενώ η βιογραφία του χρησιμοποιείται ήδη ως εγχειρίδιο στα ιταλικά σχολεία για την κατανόηση του φαινομένου του bullying.

Ο Στέλιος Στυλιανίδης, ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος ΕΠΑΨΥ, υπογράμμισε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του διεθνούς μπεστ σέλερ στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών πως το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει εργαλείο πρόληψης της βίας ανηλίκων. O ψυχίατρος-ψυχαναλυτής εξήγησε πως η πορεία ανάκαμψης και κοινωνικής ενσωμάτωσης του Ντάνιελ είχε ως στέρεο υπέδαφος την εμπιστοσύνη των θεσμών απέναντί του και πως αυτή η εμπιστοσύνη τον έκανε να βγει από τον κακοήθη ναρκισσισμό του και να επενδύσει στη λειτουργία της γνώσης.

Οι bullies είναι σχεδόν πάντα τρομαγμένα παιδιά που για κάποιους λόγους -που έχουν τις ρίζες τους στο μοναδικό οικογενειακό τους μυθιστόρημα- δεν έχουν κατορθώσει να αγαπήσουν τον εαυτό τους, να αποδεχτούν τις όποιες ανεπάρκειες ή διαφορετικότητές τους. Συνήθως έχουν υποτιμηθεί μέσα στην οικογένεια, έχουν υπάρξει αποδέκτες αυταρχικών γονεϊκών συμπεριφορών, μάρτυρες σκηνών βίας ή έχουν ένα ακατέργαστο βίωμα που δεν τους επιτρέπει να αναπαραστήσουν τον κόσμο διαφορετικά.

Μέσα από τις σελίδες του καθηλωτικού -για εφήβους- αφήγημα μεταστροφής του Αντρέα Φραντσόζο αποκαλύπτεται πώς ο ψυχισμός ενός εφήβου μετασχηματίζεται μέσα από την κουλτούρα της συμμορίας –ιδίως στην περίπτωση της εσωτερικευμένης εφηβικής ντροπής που σχεδόν αυτόματα μετατρέπεται σε επιθετικότητα. Η υποτίμηση ωστόσο δεν είναι πάντα τόσο ορατή. Για παράδειγμα στην περίπτωση που ένα παιδί έχει μια μητέρα ψυχικά αποσυρμένη η οποία δεν μπορεί να επενδύσει με θετικό τρόπο τη σχέση της με το μωρό, τότε το παιδί δεν μπορεί να εσωτερικεύσει τη μητέρα ως ένα πρόσωπο που το αγαπά και είναι πολύ πιθανόν να αναπτύξει αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, ενώ ταυτόχρονα θα συστήνεται ως «δυνατό και ισχυρό» στους άλλους. Στην εφηβεία του θα αδυνατεί να διαχειριστεί την όποια ματαίωση ή απόρριψη και θα έχει την ανάγκη να επιβάλλεται στον κοινωνικό χώρο.

Γι’ αυτό και οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τόσο τους εκφοβιζόμενους όσο και τους εκφοβιστές ως θύματα, αν θέλουμε να έχουμε μια ελπίδα να εξαλείψουμε το φαινόμενο. Η ιστορία του Ντάνιελ μέσα από το βλέμμα του Αντρέα μάς καλεί να δούμε τον παιδικό και εφηβικό ψυχισμό και να αντιμετωπίσουμε τη μεταμόρφωση ενός εφήβου ως μια συλλογική κατάσταση. Ο Αντρέα Φραντσόζο προτού γράψει αυτή τη βιογραφία είχε υπάρξει ένα εκφοβιζόμενο παιδί, που από τον φόβο του άλλαξε σχολείο και κάποια στιγμή βρέθηκε να εργάζεται σε ηγετική θέση στην ιταλική αστυνομία (Carabinieri). Ο Ντάνιελ Τσάκαρο προτού γίνει εκπαιδευτικός και πρωταγωνιστής αυτού του πολύτιμου εγχειριδίου είχε υπάρξει εκφοβιστής και παραβατικός και είχε καταλήξει στη φυλακή. Οταν οι δυο τους συναντήθηκαν μετά από πολλά χρόνια και άρχισαν να αποτυπώνουν στο χαρτί αυτή την εφηβική ιστορία μεταμόρφωσης, ανέδειξαν τη δύναμη της θεραπευτικής γραφής τόσο για τους θύτες όσο και για τα θύματα, τόσο για τον συγγραφέα όσο και για τον πρωταγωνιστή, συμβάλλοντας με έναν μοναδικό τρόπο στο σπάσιμο του φαύλου κύκλου του εκφοβισμού και υπενθυμίζοντάς μας πως ο θυμός ενός παιδιού είναι πάντα η άλλη όψη του φόβου του.