Μονιμότητα στο Δημόσιο: Η απολαυστική, σκληρή αλλά και προφητική συζήτηση στη Βουλή του 1911

Ήταν Μάιος του 1911, όταν η Ελληνική Βουλή έκανε την καθοριστική συζήτηση για την συνταγματική καθιέρωση της μονιμότητας στο Δημόσιο, η οποία και ψηφίστηκε, τελικά, τον Ιούνιο του ίδιου έτους.

Οι περίπου οκτώ δεκαετίες που είχαν προηγηθεί από τη σύσταση του ελληνικού κράτους έως εκείνη τη χρονιά, διέρρευσαν μέσα σε έναν ρηχό έως ανύπαρκτο Συνταγματικό προβληματισμό για το θέμα που πολιτικά, όμως, πλησίαζε σταδιακά σε σημείο βρασμού.

Τα αίτια του εν λόγω βρασμού είναι γνωστά: Ο πελατειασμός και η εργαλειοποίηση των προσλήψεων από τα κόμματα -με ποικίλη ένταση προσήλωσης στη φαυλότητα για να είμαστε δίκαιοι- μετέτρεπε σε ομήρους κάθε διοίκησης τους υπαλλήλους του κράτους. Ταυτόχρονα όμως καθιστούσε τον ιστορικό γενετικό κώδικα πολλών γενεών, ευεπίφορο στο αντιπαραγωγικό «όραμα» μιας «θέσης στο Δημόσιο».

Ας κρατήσουμε δύο χρονικά απομεμακρυσμένες «φωτογραφίες» από τη μακρά διαδρομή έως το 1911 όταν η μονιμότητα απέκτησε συνταγματική αιγίδα.

Η πρώτη, μάς έρχεται από το 1878:

Ανοικτίρμων η δημοσιογραφική πένα του Γεωργίου Καμπούρογλου, καταγράφει ένα παχύ νέφος παρασιτισμού να σκέπει την πλατεία που ο ίδιος ακουσίως βάφτισε ως «Κλαυθμώνος».

Παυσανίες και θεσιθήρες

Καθισμένος τον Ιούλιο του 1878 σε ένα καφενείο στον κήπο (!) του τότε Υπουργείου Οικονομικών, περιγράφει τους Παυσανίες (όπως ονόμασε τους παυόμενους από την εργασία τους στο δημόσιο) και τους Θεσιθήρες (αυτούς που κυνηγούσαν μια θέση).

Γράφει εκείνο το καλοκαίρι στην «Εστία» τα εξής:

«Γνωρίζετε τον κήπον του κλαυθμώνος; Παράδοξος ερώτησις! Πάντες τον γνωρίζουσι και οφείλουσι να τον γνωρίζουσι, αφού είναι το προσφιλές ενδιαίτημα της πλειονότητος του Έθνους, ην αποτελούσιν οι υπάλληλοι και οι παυσανίαι. Εντούτοις ας επιτραπή ημίν να χαράξωμεν λέξεις τινάς περί του κήπου τούτου χάριν της ευαρίθμου (σσ: μικρής) μειονότητος, των μοχθούντων δηλαδή και των φορολογουμένων, διότι πιθανόν ούτοι αμυδρές περί αυτού να έχουν γνώσεις».

Κυρ Νικολάκης

Η δηκτική διήγηση καταλήγει με τον «κυρ Νικολάκη». Έναν υποδηματοποιό που προσελήφθη τελικά «αλαταποθηκάριος εν αδεία με πλήρεις αποδοχάς» στο δημόσιο.

Ο Κυρ Νικολάκης καπνίζει τον ναργιλέ του αρειμανίως και προκαλεί τον φθόνο των.. Παυσανιών.

Κάποια στιγμή ένας εξ αυτών αγανακτεί και κραυγάζει: «Πότε θα έλθωμεν και ημείς στα πράγματα. Να ιδής πως κάνουν την πόζαν».

Δίπλα στον δημοσιογράφο  κάποιοι «εβάδιζον και εβάδιζον παραπαίοντες και χασμώμενοι παν άλλο διανούμενοι να πράξωσι ή (σσ: παρά) να εργασθώσι. Οσον για τον υπάλληλο πλέον Κυρ Νικολάκη;  «Ο υπάλληλος ερόφα δεύτερον ναργκιλέ!! Και θα τον ροφά έως ότου μετασκευθασθείσα η σκηνή τιτλοφορήσει και αυτόν δια τους επιρρήματος ‘τέως’.»

Εάν η περιγραφή του Καμπούρογλου για τα «πάθη» της δημόσιας διοίκησης ακούγεται υπερβολική, ας «πεταχθούμε» στην δεύτερη ιστορική φωτογραφία.

Διοίκησις φατριάζουσα, διαιωνίζουσα την τυραννίαν

Προέρχεται από ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου τον Σεπτέμβριο του 1910  στην Πλατεία Συντάγματος. Εκεί, ο Εθνάρχης, απηχώντας και τις προσταγές του Κινήματος στο Γουδί, θα περιγράψει τόσο την δημόσια διοίκηση όσο και την παιδεία της εποχής, ζητήματα εν πολλοίς αλληλένδετα, ως εξής:

«Δημοσία εκπαίδευσις, ήτις… εκτρέφει δι’ ανεπαρκούς μορφώσεως, τροφίμους του προϋπολογισμού ανικάνους διά κάθε άλλο πλουτοπαραγωγόν επάγγελμα. Εκκλησία… περιοριζομένη εις ξηρούς τύπους… Σύστημα δημοτικόν στηριζόμενον επί δήμου, ο οποίος… απέβη… εις όργανον καταδυναστεύσεως εις τας χείρας των φατριών. Διοίκησις φατριάζουσα, διαιωνίζουσα και μετά την απελευθέρωσιν του Ελληνικού λαού από του ξενικού ζυγού την τυραννίαν, με μόνην την διαφοράν ότι, αύτη ασκείται εκ περιτροπής, οτέ μεν επί του ημίσεος, οτέ δε επί του ετέρου ημίσεος αυτού».

Είναι φανερό ότι το 1911 οι συνθήκες για μεταρρύθμιση στο Δημόσιο είχαν πλέον ωριμάσει:

Ετσι, οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, τον Μάιο εκείνης της χρονιάς, κλήθηκαν να νομοθετήσουν τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων.

Βεβαίως η Βουλή του 1911 συγκροτείτο συντριπτικώς (307 στους 362) από βουλευτές των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως αυτή προέκυψε από τις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910 και την αποχή των παλαιών κομμάτων.

Ωστόσο οι διάλογοι  που παραθέτουμε από τα πρακτικά της κοινοβουλευτικής συζήτησης του Μαϊου του 1911 αποκαλύπτουν τον προβληματισμό της εποχής για τη μονιμότητα.

• Η μονιμοποίηση θα οδηγήσει τους δημοσίους υπαλλήλους να αποκτήσουν τις συνήθεις των παλαιοτέρων ανησυχεί ένας βουλευτής και ζητεί «νέους και επιστημονικά κατηρτισμένους» υπαλλήλους.
• Η μονιμότητα «δύναται να καταστήσει ορισμένους υπαλλήλους τυρράνους» αναφέρει έτερος βουλευτής
• Τρίτος νομοθέτης πιστεύει αντιθέτως ότι «δια της νομιμοποιήσεως θα ανακοπεί η θεσιθηρία αλλά ζητεί να εισαχθεί δια νόμου και ο θεσμός της «προσκαίρου παύσεως».

Τα υπόλοιπα σας τα αφήνουμε να τα ανακαλύψετε μόνοι σας από τα ίδια τα πρακτικά της Βουλής, που παρατίθενται εδώ συντετμημένα μεν, αφημένα δε στους χυμούς της καθαρεύουσας.

Βοηθάει και αυτή με τον παλιακό της ήχο να συναισθανθούμε πόσα πολλά χρόνια πέρασαν από τότε και πόσο εντυπωσιακά επίκαιροι παραμένουν οι προβληματισμοί.

Τα πρακτικά

Λουκάς Ρούφος Κανακάρης: Εξαίρει τα εκ των διατάξεων του άρθρου τούτου αγαθά, υποβάλλει διαφόρους παρατηρήσεις, εν αις και ότι πρέπει να μονιμοποιηθώσι οι υπάλληλοι της Βουλής και ο Διευθυντής των ταχυδρομείων και τηλεγράφων.

Λ. Ρ. Κανακάρης

Θαλής Κουτούπης:  Φρονεί ότι δια της μονιμοποιήσεως των ανωτέρων υπαλλήλων θα συμβή το κακόν, ότι οι άλλοι εισερχόμενοι υπάλληλοι θα αποκτώσι τας έξεις (σσ: συνήθειες) αυτών και θα προσαρμόζωνται ατομικώς και αποκλειστικώς προς αυτούς, προς τούτοις αποκλείονται εις το μέλλον από των ανωτέρων θέσεων οι σπουδάζοντες εις Ευρώπην σχετικάς σπουδάς και οι προτιθέμενοι εν τω μέλλοντι να πράξωσι τούτο, πρέπει δε, λέγει, οι πλείστοι των σημερινών ανωτέρων υπαλλήλων να μη μείνουν ως φρόνιμοι εις την υπηρεσίαν, είνε κακής πίστεως και ανεπαρκείς, φρονεί ότι πρέπει να τοποθετηθώσιν εις τας ανωτέρας θέσεις νέοι εκ των επιστημονικώς κατηρτισμένοι και κατόπιν δοκιμασίας αυτών να εφαρμοσθή νόμος περί μονιμότητας, άλλως θα μονιμοποιήσωμεν όλα σχεδόν τα δημιουργήματα του παρελθόντος– προς τούτοις ο διαγωνισμός είνε απαραίτητος και το ασφαλέστερον κριτήριον. Η παρατηρούμενη από τινός βελτίωσις της διοικήσεως προέρχεται εκ του ότι έπαυσαν αι Κυβερνητικαί παρεμβάσεις πλείστοι εκ των μονιμοποιηθέντων παρά της επαναστάσεως ανωτέρων υπαλλήλων κάμνουσι κατάχρησιν εγκληματικήν της πλεονεκτικής θέσεως των. Προς τούτοις, λόγω της μικρότητος της χώρας, αι μεταθέσεις των μονιμοποιούμενων υπαλλήλων είνε δυσχερείς, πρέπει να ληφθή και τούτο υπ’ όψιν.

Η εκκαθάρισις δεν περιέλαβε το πλείστον των ανωτέρων υπαλλήλων, των δημιουργημάτων του παρελθόντος. Δεν υπάρχει ουδείς σχεδόν υπάλληλος ανώτερος έχων ειδικάς γνώσεις δια την υπηρεσίαν εις ην ευρίσκεται. Αν λοιπόν μονιμοποιήσωμεν συνταγματικώς τους ανωτέρους υπαλλήλους , δια μίαν ακόμη γενεάν δεν θα έχωμεν υπαλλήλους χρησίμους, όθεν τάξις τις των ανωτάτων υπαλλήλων πρέπει να εξαιρεθή της μονιμοποιήσεως και να αρκεσθώμεν εις την μονιμοποίησιν των μεγάλων τάξεων των υπαλλήλων, μέχρι του βαθμού του τμηματάρχου.

Ι. Δογάνης: Η δια νόμων μονιμοποίησης των υπαλλήλων είνε επισφαλής ή διά του Συντάγματος επιβάλλεται, δεν υπάρχει κίνδυνος να καταστήση αυτή τους υπαλλήλους τυράννους, διότι εν τω μέλλοντι θα απαλλαχθώσι πάσης αλλοτρίας επιβολής και πιέσεως, αυτό τους διέφθειρε».

Π. Αραβαντινός: Διά της Συνταγματικής μονιμότητος των υπαλλήλων δεν παραβιάζεται η αρχή της διακρίσεως των εξουσιών, η αρχή της ευθύνης του Υπουργού, ως ελέχθη. Εκ ταύτης απεκδέχομαι την θεμελίωσην της διοικήσεως, ήτις είνε τι ανύπαρκτον εν Ελλάδι την εξαίρεσιν των υπαλλήλων εκ της επιρροής του Κοινοβουλίου ήτις είνε άρσις μεγάλης βάσεως  συναλλαγής μεταξύ Βουλευτών και Κυβερνήσεων, ούτω δε έχομεν εξυγίανσιν του πολιτικού βίου αλλά και της κοινωνίας διότι θα ανακοπή η θεσιθηρία. Πρέπει να εισαχθή δια νόμου και ο θεσμός της διαθεσιμότητος της προσκαίρου παύσεως.

Δ.Γκλαβάς:  Φοβείται μήπως δια του άκρως αποκεντρωτικού συστήματος δημιουργηθή νέος κίνδυνος δι΄άλλη διαφθορά. Με υπαλλήλους απορρέοντας μάλλον εκ του παρελθόντος μονιμοποιουμένους δεν οικοδομούμεν ή επί σαθράς βάσεως διότι ούτοι δεν δύνανατι να είναι αγνώμονες προς τους δημιουργήσαντας αυτούς πολιτικούς παράγοντας του καταδικασθέντος παρελθόντος άρα αδιάσπαστοι απ’ αυτών και εχθροί μοιραίοι του έργου και της ιδέας της Ανορθώσεως. Παρακαλώ τους Υπουργούς να εκτοπίσωσι τα όργανα της διοικήσεως του παλαιού κόσμου, τα υπομονεύοντα τον αγώνα της ανορθώσεως ίνα το έργον ταύτης είνε βάσιμον.

Αθ. Χρηστίδης: Αναδιοργανούντες πρέπει ν’ ανοίξωμεν τας θύρας ίνα επιτύχη η αναδιοργάνωσις αύτη. Προκειμένου περί των διοικητικών υπαλλήλων αφού περί των δικαστικών τοιούτων ελήφθη πρόνοια επί αυτών ακόμη δεν ετέθη η βάσις. Οι περί προσόντων των υπαλλήλων νόμοι δεν ωφέλησαν ούτε ο πρώτος ούτε ο μονιμοποιήσας εκείνους οίτινες είχον 15 ετών υπηρεσίαν. Ήδη συνταγματοποιούντες  την μονιμότητα, θα έχωμεν πάλιν ως υπαλλήλους τα στοιχεία του παρελθόντος. Πρέπει όθεν ν’ αφίσωμεν μίαν θύραν ανοικτήν εις το Σύνταγμα ώστε δια της νομοθεσίας να συμπληρώμεν και τελειώμεν.

Φ. Νέγρης: Το ζήτημα δεν είνε εάν πρέπει να γίνωσιν μόνιμοι οι υπάλληλοι αλλ΄ εάν είνε συμφέρον εις την παρούσαν περίστασιν να καταστήσωμεν αυτούς μονίμους. Υπό την έποψιν ταύτην ουδεμία δύναται να υπάρξη αμφιβολία ότι η παρούσα περίστασις είνε η καταλληλοτέρα καθόσον οι νυν υπάλληλοι δεν διωρίσθησαν ούτε υπο της παρούσης Κυβερνήσεως ούτε υπό άλλου τινός των κομμάτων.

Α. Διομήδης: λέγει ότι πολλοί υπάλληλοι δεν ευρίσκονται βεβαίως εις το ύψος της θέσεως των αλλά τούτο δεν αποτελεί λόγον μη μονιμοποιήσεως αυτών. Δια της καλής ενασκήσεως της πειθαρχικής εξουσίας θα κατορθωθή να ανέλθη ο υπαλληλικός κόσμος εις το ύψος της θέσεως του.

Ελ. Βενιζέλος (Πρόεδρος Κυβερνήσεως): Λέγει ότι η διάταξις περί αστικής ευθύνης δεν πρέπει να τεθή εις το Σύνταγμα και αποκρούει ταύτην ισχυρώς μη αφορώσαν άλλως ει μή τον νόμον. Αλλά προς καθησύχασιν των αντιφρονούντων διακηρύττει ότι συμφωνεί κατ΄ αρχήν ότι το δημόσιον ευθύνεται δια τας παρανόμους πράξεις των υπαλλήλων των ως συμβαίνει εις πάντα τα πεπολιτισμένα Κράτη. Βεβαίως ομοίως θα ρυθμισθώσι και παρ΄ημίν ταύτα δια νόμου.

Ως προς την μονιμότητα λέγει ότι αι ζητούμεναι συνταγματικαί εγγυήσεις ζητούνται ουχί υπέρ των υπαλλήλων αλλ΄ υπέρ του λαού διότι η ούτω επιδιωκόμενη εύρυθμος διοίκησις θα υπάρχη πρωτίστως υπέρ του λαού.

Είναι δε η καλλιτέρα ευκαιρία νυν προς συνταγματοποίησιν της μονιμότητος διότι δεν δύναται να παρεξηγηθώσιν εν τη λήψει τοιαύτης αποφάσεως ούτε η Κυβέρνησις ούτε η Βουλή  αφού τους νυν υπαλλήλους διώρισαν τα παλαιά κόμματα. Αλλά είνε πεπεισμένος ο κ. Πρωθυπουργός ότι η μονιμότης αυτή θα ενισχύση και τας παραγωγικάς δυνάμεις της χώρας διότι αι χιλιάδες των εν εφεδρεία και εθνοφρουρά θεσιθηρών θα τραπώσιν εις ανεύρεσιν άλλων επαγγελμάτων όταν βεβαιωθούν ότι καλώς κατέχονται παρ΄ άλλων. Προτείνει επίσης όπως ορισθή ότι τα υπηρεσιακά συμβούλια θα αποτελώνται κατά τα δύο τρίτα εκ μελών απολαυόντων της μονιμότητος ώστε να μη δύνανται αι μέλλουσαι κυβερνήσεις καθιστώσαι το Συμβούλιον εκ μη μονίμων υπαλλήλων να έχωσι τούτο υποχείριον.

Ζητεί επίσης να εξαιρεθούν της μονιμότητος και οι ιδιαίτεροι γραμματείς των Υπουργών.

Αλ. Παπαναστασίου: Δύο είνε αι αντιταχθείσαι αντιρρήσεις κατά του υπό συζήτησιν άρθρου, η μία θεωρητική και η άλλη πολιτική. Ως προς την πρώτην δεν γνωρίζω ποιάν ιδέαν έχουν περί της διακρίσεως των εξουσιών. Έχουν δε και πολύ μικράν ιδέαν της δικαιοδοσίας του Υπουργού όστις εν πάση περιπτώσει δύναται να θέση εις ενέργειαν την μηχανήν ήτις περιορίζει τας αυθαιρεσίας των υπαλλήλων. Το σύστημα της αποκεντρώσεως, το οποίον πολύ αργά έρχονται να πολεμίσουν ως αντισυνταγματικόν, ευρίσκεται από πολλού ήδη εν ισχύι και παρ΄ημίν ως π.χ. εν τη αποκεντρώσει των αξιωματικών αναφέρει ακολούθως προς επίρρωσιν της γνώμης του, λόγους λεχθέντας υπό του αείμνηστου Δεληγεώργη κατά την Συνέλευσιν του 1864 και εκφράζει την ιδέαν ότι σκόπιμον θα ήτο εάν αφίετο διέξοδος της προς τιμωρίαν των υπαλλήλων προκειμένου περί μεγάλων καταχρήσεων. Προτείνει δε όπως εισαχθή και ενταύθα ότι ισχύει εν Αγγλία δια τους δικαστικούς υπαλλήλους οίτινες απολύονται αποφάσει της Βουλής.

Κ. Δεμερτζής: Αναπτύσσει γνώμην καθ΄ήν η αναθεώρησις του άρθρου τούτου δέον να καταστή ευτυχεστέρα διότι πολύ πιθανόν κατά την στιγμήν ταύτην ν΄ απατώμεθα είνε δε πολύ επικίνδυνον το να μη δύνανται να θιχθώσιν οι υπάλληλοι μέχρι νεωτέρας αναθεωρήσεως ήτις πάλιν ως νυν διατυπούται το Σύνταγμα θα είνε δυνατή μόνον δι΄επαναστάσεως. Αποκρούει ακολούθως την αναγραφήν διατάξεως καθορίζουσαν ευθυνας του Δημοσίου δια τας παρανόμους πράξεις των υπαλλήλων και διαμαρτύρεται δια τον επικείμενον κίνδυνον συνταγματοποιήσεως της διατάξεως ταύτης.

Θ. Πετμεζάς: Αναμένει την βελτίωσιν των υπαλλήλων εκ της μορφώσεως και αυτού του υπάρχοντος προσωπικού συνιστά δε την αποδοχήν της υπό του βουλευτού κ. Παπαναστασίου γενομένης προτάσεως. Υπεραμύνεται μετά τούτο της διατυπώσεως του άρθρου της γενομένης υπό του Συντάγματος επιτροπής επιθυμούσης όπως καθιερώση κατ΄ αρχήν την ευθύνην του Δημοσίου.

Α. Καφετζόπουλος: Ευρίσκει καλώς έχουσαν την υπό της επιτροπής διατύπωσιν του άρθρου παρατηρεί δε ως προς την τελευταίαν παράγραφον ότι θα ήτο ορθόν όπως αναγνωρισθή κατ΄αρχήν τουλάχιστον η ευθύνη του Δημοσίου διά τας παρανόμους πράξεις των υπαλλήλων.

Η. Ηλιόπουλος: (…) πρέπει να προηγηθή ριζική εκκαθάρισις αυτών (σσ: των υπαλλήλων) δια ν΄ανεχθή ο λαός την τε μονιμοποίησιν ως και την ενδεχόμενην αύξησιν μισθού.

Ι. Μαμάης: Λέγει ότι ο λαός ενδιαφέρεται μόνον δια να γίνεται «η δουλειά του» και οι Υπουργοί πρέπει να φροντίζουν ώστε οι υπάλληλοι να είνε περισσότερον ευγενείς.

Στ. Δραγούμης: Λαμβάνων αφορμήν εκ των λεχθέντων περί του ποιού των υπαλλήλων λέγει ότι φυσικόν είνε η γενομένη εκκαθάρισις να υπέπεσεν εις ολισθήματα, ουδείς όμως δύναται να αμφισβητήση την ειλικρίνειαν των ενεργησάντων οίτινες εντός της εκτάσεως της επιταγής ήν είχον κατωρθώσαν να εκτελέσωσι το καθήκον των.

Γ. Πωπ: Αλλά τα ολισθήματα ταύτα δυνάμεθα να ανορθώσωμεν.

Γεώργιος Πωπ

Σ. Δραγούμης: Η Βουλή είνε Σώμα κυρίαρχον και δύναται ν΄ αποφασίση περί τούτου. Στρέφων ακολούθως ο κ. Δραγούμης τον λόγον επί του υπό συζήτησιν θέματος παρατηρεί ότι τρις ή τετράκις μέχρι τούδε υπεσχέθη το Κράτος εις τους υπαλλήλους την μονιμότητα άνευ αποτελέσματος. Δια τούτο και πρέπει να πραχθή παν ότι ήθελεν εξασφαλίσει αυτούς εις το μέλλον. Και επειδή ως θέλει ψηθισθή το άρθρον, το ευεργέτημα της μονιμότητος άρχεται άμα τη ενάρξει της ισχύος και του θεσμού περί Συμβουλίου της Επικρατείας ορθόν ήθελεν είναι όπως υπάρξη απόφασις τις της Βουλής, καθ΄ήν οι υπάλληλοι καθίστανται μόνιμοι και κατά το μεσολαβούν τούτο χρονικόν διάστημα το μέχρι της ενάρξεως του θεσμού του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Ελ. Βενιζέλος: Δυνάμεθα να διορθώσωμεν τα πράγματα ως εξής, να γίνη δήλωσις εκ μέρους μου, την οποίαν να αποδεχθή η Βουλή ότι «οι υπάλληλοι οι απολαύοντες εκ των ήδη τεθειμένων νόμων μονιμότητος εξακολουθούσι απολαύοντες ταύτης, της εκ των νόμων μονιμότητος μέχρις ού αρχομένης της λειτουργίας του Συμβουλίου της Επικρατείας απολαύωσι και της εκ του άρθρου 102 παρεχομένης εις αυτούς Συνταγματικής μονιμότητος».

Νομίζω ότι την δήλωσιν ταύτην αποδέχεται η Βουλή.

Πολλοί βουλευταί. Μάλιστα, μάλιστα.

Ι. Πατσουράκος: Φρονεί ότι δεν επιτρέπεται να συνταγματοποιηθεί η μονιμότης των υπαλλήλων πριν ή ενεργηθή νέα εκκαθάρισις καθ΄ όσον παρέμειναν εν τη υπηρεσία υπάλληλοι φαύλοι (φωναί εκ μέρους πολλών των κ.κ. βουλευτών) Τίς δύναται, λέγει, ν΄αρνηθή ότι η γενομένη εκκαθάρισις του Πανεπιστημίου και του Στρατού δεν αποτελούσιν αληθές στίγμα δια την χώραν μας;