Όταν είπαμε το ΟΧΙ και ζήσαμε το ΝΑΙ – Δέκα χρόνια από το «μαύρο» δημοψήφισμα του 2015

Του Στέφανου Νικολαΐδη

Δεν είναι εύκολο να γράψει κανείς για την 5η Ιουλίου του 2015. Όχι γιατί δεν υπάρχουν λόγια – υπάρχουν πάρα πολλά. Αλλά γιατί όποιος τη βίωσε, την κουβαλάει ως βουβή κραυγή. Και όποιος δεν τη βίωσε, απλώς δεν μπορεί να καταλάβει.

Ήταν Κυριακή. Η μέρα που μια χώρα κοιμήθηκε με ευρώ και ξύπνησε με ουρές στα ΑΤΜ. Που ένας λαός τραυματισμένος από 5 χρόνια λιτότητας και ταπείνωσης πήγε στις κάλπες να απαντήσει σε ένα ερώτημα που ελάχιστοι μπορούσαν να κατανοήσουν και ακόμη λιγότεροι να εξηγήσουν. Κι όμως, ψήφισαν. Μαζικά. Παθιασμένα. Με την ψυχή στο στόμα.

Το 61,3% του ελληνικού λαού είπε «Όχι» στους δανειστές. Όχι στην Ευρώπη της επιτροπείας, όχι στα νέα μνημόνια, όχι στον εξευτελισμό της εθνικής κυριαρχίας. Ή τουλάχιστον έτσι πίστεψαν όσοι ψήφισαν.

Η στιγμή που η ιστορία κόπηκε στα δύο

Το βράδυ εκείνης της Κυριακής, πλατεία Συντάγματος, φωνές, τραγούδια, πανό, σημαίες. Χαμόγελα και δάκρυα μαζί. Υποτίθεται είχε νικηθεί ο φόβος. Ο λαός είχε μιλήσει.

Και μετά… η σιωπή. Και το 24ωρο που διέλυσε την αυταπάτη: Μέσα σε μια μέρα, το «Όχι» έγινε «Ναι». Ο Αλέξης Τσίπρας έπρεπε να διαχειριστεί την επόμενη μέρα. Ο Γιάνης Βαρουφάκης παραιτήθηκε.

Οι αγορές ασφυκτιούσαν. Οι τράπεζες παρέμεναν κλειστές. Η Ευρώπη ανένδοτη. Η διαπραγμάτευση έληξε με ένα τρίτο μνημόνιο – σκληρότερο από εκείνο που απορρίφθηκε.

Στην πρώτη του δημόσια δήλωση μετά την απόφαση, ο Τσίπρας είχε πει: «Η εντολή που μου δώσατε δεν είναι εντολή ρήξης αλλά εντολή διαπραγμάτευσης». Οι λέξεις αυτές έμειναν να αιωρούνται – άλλοι τις είδαν ως ρεαλισμό, άλλοι ως προδοσία.

«Νίκησε η Δημοκρατία», είπαν. Μα η Δημοκρατία είχε ήδη παραδοθεί.

Από τότε έχουν ειπωθεί πολλά. Άλλοι είδαν την 5η Ιουλίου ως θεσμικό λάθος, άλλοι ως λαϊκή εξέγερση. Για πολλούς, παραμένει ένα βαθύ υπαρξιακό τραύμα.

Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είχε πει αργότερα ότι «δεν μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς». Η Ζωή Κωνσταντοπούλου μίλησε για «ιστορική προδοσία». Ο ίδιος ο Γιάνης Βαρουφάκης, μιλώντας πρόσφατα για εκείνο το βράδυ, αποκάλυψε ότι «ήξερα τι θα γίνει μόλις άκουσα τον Αλέξη να λέει 'πήραμε το μήνυμα'».

Οι 10 Ημέρες που Πάγωσαν την Ελλάδα

Σάββατο 27 Ιουνίου 2015

Ήταν λίγο πριν τα μεσάνυχτα όταν ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας απηύθυνε δραματικό διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. Με λόγο φορτισμένο, ανακοίνωσε την απόφαση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε δημοψήφισμα για τη συμφωνία που πρότειναν οι δανειστές. Το ερώτημα φαινόταν τεχνικό, αλλά το διακύβευμα ήταν πολιτικό και ιστορικό: ναι ή όχι στην Ευρώπη όπως την ξέραμε.

Η ανασφάλεια ήταν σχεδόν άμεση. Την επόμενη μέρα, τα ΑΤΜ γνώρισαν πρωτοφανή κοσμοσυρροή. Η αγωνία για τις καταθέσεις μετουσιώθηκε σε ουρές, ψίθυροι έγιναν κραυγές και η καθημερινότητα πάγωσε.

Κυριακή 28 Ιουνίου

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποφασίζει να μην αυξήσει τον έκτακτο μηχανισμό ρευστότητας (ELA). Ήταν σαν να τράβηξε η Ευρώπη το χαλί. Η κυβέρνηση αντιδρά επιβάλλοντας τραπεζική αργία και capital controls.

Το πλαφόν των 60 ευρώ την ημέρα στην ανάληψη μετρητών γίνεται η νέα πραγματικότητα.

Οι εικόνες από ηλικιωμένους που περιμένουν υπομονετικά έξω από υποκαταστήματα τραπεζών για 120 ευρώ δεν είναι απλώς σοκαριστικές. Είναι σύμβολα μιας κοινωνίας που μοιάζει να ξυπνά απότομα σε μια άλλη εποχή.

29 Ιουνίου – 3 Ιουλίου: Οι μέρες της πόλωσης

Η Ελλάδα χωρίζεται στα δύο. Από τη μία το στρατόπεδο του ΟΧΙ, που μιλούσε για αξιοπρέπεια, εθνική κυριαρχία και «αντίσταση στους εκβιασμούς των αγορών». Από την άλλη το στρατόπεδο του ΝΑΙ, που προειδοποιούσε για Grexit, χρεοκοπία, εθνική απομόνωση.

Στις τηλεοράσεις, στα καφενεία, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, φίλοι και οικογένειες διαφωνούν έντονα. Η πολιτική γίνεται προσωπική.

Ανώνυμοι πολίτες ανεβαίνουν στα κανάλια, διανοούμενοι δημοσιεύουν ανοικτές επιστολές, καλλιτέχνες τάσσονται υπέρ ή κατά. Ο δημόσιος λόγος ηλεκτρίζεται.

Παρασκευή 3 Ιουλίου

Ήταν η μέρα που η πλατεία Συντάγματος έγινε καθρέφτης ενός βαθιά διχασμένου έθνους. Το απόγευμα, δύο διαφορετικές συγκεντρώσεις πραγματοποιούνται λίγες ώρες και μερικά μέτρα μακριά.

Στην πλευρά του ΝΑΙ, πλήθος πολιτών με ευρωπαϊκές σημαίες και το σύνθημα «Μένουμε Ευρώπη».

Στην πλευρά του ΟΧΙ, η κυβέρνηση διοργανώνει μια μεγάλη εκδήλωση – σχεδόν προεκλογική – με έντονο το στοιχείο της αντίστασης.

Τα πλάνα από drone που κατέγραψαν τις συγκεντρώσεις εκείνης της ημέρας έμειναν στην ιστορία: ήταν η στιγμή που η Ελλάδα κοίταζε τον εαυτό της στον καθρέφτη – και δεν ήξερε τι έβλεπε.

Κυριακή 5 Ιουλίου: Η κάλπη της Ιστορίας

Η συμμετοχή αγγίζει το 62%. Το αποτέλεσμα πέφτει σαν βόμβα: 61,3% ΟΧΙ, 38,7% ΝΑΙ.

Ο ΣΥΡΙΖΑ πανηγυρίζει, ο Γιάνης Βαρουφάκης κάνει λόγο για νίκη της Δημοκρατίας, ο ελληνικός λαός βγαίνει στους δρόμους με σημαίες και με ταμπούρλα.

Η εικόνα έξω από τη Βουλή θυμίζει εξέγερση – όχι βίας, αλλά περηφάνιας. Όμως λίγες ώρες αργότερα, η σιωπή εγκαθίσταται.

6 – 13 Ιουλίου: Από το ΟΧΙ στο ΝΑΙ

Τα ξημερώματα της Δευτέρας, οι διαπραγματεύσεις επανεκκινούν.

Η Ευρώπη υποδέχεται το αποτέλεσμα με καχυποψία. Ο υπουργός Οικονομικών Γ. Βαρουφάκης παραιτείται, δηλώνοντας ότι «του ζητήθηκε από κύκλους της Ευρώπης».

Η κυβέρνηση Τσίπρα μετατοπίζεται, μιλώντας πλέον για «ανάγκη εθνικής ευθύνης».

Στις 13 Ιουλίου, μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες, υπογράφεται τελικά μια νέα συμφωνία. Το ΟΧΙ μεταφράζεται σε ΝΑΙ, με ένα μνημόνιο ακόμα πιο βαρύ από εκείνα που είχαν προηγηθεί.

Η λέξη «δημοψήφισμα» δεν θα ακουστεί εύκολα ξανά. Ο διχασμός δεν θα φύγει εύκολα. Και το 2015 θα μείνει για πάντα ως η χρονιά που οι αριθμοί και τα σύμβολα – 60 ευρώ, 61%, 5 Ιουλίου – απέκτησαν συναισθηματικό βάρος ανεξίτηλο.

Δέκα χρόνια μετά: Τι έχει μείνει

Η Ελλάδα σήμερα είναι μια άλλη χώρα. Με διαφορετικές προκλήσεις, νέες κυβερνήσεις, περισσότερη τεχνοκρατία και λιγότερο ρομαντισμό. Αλλά το κενό του 2015 παραμένει.

Η γενιά των 30άρηδων του τότε – η γενιά του «Όχι» – είναι πλέον 40άρηδες. Πιο κουρασμένοι, πιο δύσπιστοι, ίσως και πιο ρεαλιστές. Εκείνοι που κάποτε πίστεψαν ότι μπορούν να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας με ένα ψηφοδέλτιο.

Και τελικά; Άξιζε;

Το ερώτημα μένει ανοιχτό. Κάποιοι λένε ότι το δημοψήφισμα απέτρεψε το Grexit. Άλλοι πιστεύουν πως κατέστρεψε κάθε έννοια λαϊκής ετυμηγορίας.

Η Ιστορία μέσα από τα λόγια τους

Ανδρέας, 72 ετών, συνταξιούχος ΟΓΑ (συνέντευξη σε τηλεοπτικό κανάλι, 30/6/2015):

«Δεν ήθελα τα παιδιά μου να με βλέπουν να περιμένω μες στη ντροπή για 60 ευρώ. Έκλαψα, όχι από ντροπή — από θυμό. Δεν μας άξιζε αυτό.»

Κατερίνα, 33 ετών, ιδιωτική υπάλληλος (σχόλιο σε Facebook, 5/7/2015):

«Ψήφισα ΟΧΙ με ελπίδα. Ξύπνησα Δευτέρα με φόβο. Έπιασα το χέρι της μάνας μου και της είπα “μαμά, τι κάναμε;”»

Μανώλης, 45 ετών, επαγγελματίας, από τη συγκέντρωση του ΝΑΙ στο Σύνταγμα:

«Δεν ήμουν ποτέ πολιτικοποιημένος. Αλλά εκείνο το βράδυ, όταν κοίταζα την Ακρόπολη από την πλατεία, κατάλαβα ότι ό,τι αγαπάς πρέπει να το υπερασπίζεσαι. Για μένα, αυτό ήταν η Ευρώπη.»

Άννα, 27 ετών, φοιτήτρια, σε άρθρο της εποχής:

«Για πρώτη φορά αισθάνθηκα πως κρατούσα κάτι μεγαλύτερο από μια ψήφο: κρατούσα την ευθύνη του μέλλοντος. Ήταν τρομακτικό.»

Δημήτρης, 55 ετών, οδηγός ταξί (7/7/2015):

«ΟΧΙ τους είπαμε. Και μετά το κάνανε ΝΑΙ. Πάλι αυτοί βγήκαν κερδισμένοι, κι εμείς μείναμε στις ουρές και στα 60 ευρώ.»

Μια Κυριακή που δεν έσβησε ποτέ

Δέκα χρόνια μετά, οι αφίσες ξεκόλλησαν, τα συνθήματα ξεθώριασαν, οι συγκεντρώσεις έμειναν στις φωτογραφίες. Μα το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου του 2015 δεν έφυγε ποτέ πραγματικά από μέσα μας.

Ήταν μια στιγμή που κάθε Έλληνας, ανεξαρτήτως τι ψήφισε, κουβάλησε στην κάλπη όχι απλώς μια γνώμη, αλλά την αγωνία του, την ελπίδα του, την οργή και το αδιέξοδο. Ήταν η Κυριακή που γράψαμε Ιστορία κι ύστερα μάθαμε ότι η Ιστορία δεν υπακούει πάντα σε δημοψηφίσματα.

Η Ελλάδα της επόμενης μέρας κουβαλούσε το βάρος ενός "ΟΧΙ" που έγινε "ΝΑΙ", μιας ελπίδας που μετατράπηκε σε διαχείριση ήττας. Το κόστος αυτής της διαδρομής μετρήθηκε σε χαμένες ευκαιρίες, σε πολιτική φθορά, σε κοινωνική κόπωση. Αλλά και σε μια βαθύτερη συνειδητοποίηση: ότι η δημοκρατία δεν τελειώνει στην κάλπη – εκεί απλώς αρχίζει η πιο δύσκολη δουλειά της.

Κι ίσως, τελικά, αυτή να είναι η πραγματική παρακαταθήκη του 2015. Μια χώρα πληγωμένη, διχασμένη, αλλά ακόμα όρθια. Με πολίτες που, έστω και μέσα από λάθη, έμαθαν πως το πιο ακριβό νόμισμα μιας κοινωνίας δεν είναι το ευρώ – είναι η εμπιστοσύνη.

Και αυτή, δέκα χρόνια μετά, μένει ακόμα να την ξαναχτίσουμε. Μαζί.

Πηγή: skai.gr

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.