Τα αναπάντεχα κέντρα ισχύος της Ευρώπης απέναντι στην εποχή Τραμπ

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ταραγμένη περίοδο. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ είναι ένα ακόμη σοκ, μετά την πανδημία του κορωνοϊού και τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Οι πολιτικές του Τραμπ έναντι του ΝΑΤΟ και η διαφαινόμενη ως σίγουρη επιβολή δασμών θα προκαλέσουν περισσότερη αστάθεια σε μια ήπειρο όπου οι πολιτικές της σταθερές είναι ήδη κλονισμένες.

Όμως καθώς ένα νέο ισοζύγιο ισχύος διαμορφώνεται, αναμένεται να αναδυθούν και νέοι πόλοι επιρροής.

Το Politico διερευνά, με τη βοήθεια τεσσάρων ιστορικών και πολιτικών επιστημόνων, το ποιοί μπορεί να είναι οι νέοι αυτοί πόλοι ισχύος.

Ντέσμον Ντίναν*: Η επιστροφή της Βαρσοβίας

Η ανάδειξη της Πολωνίας ως κέντρου ισχύος της ΕΕ οφείλεται εν μέρει στην κατάρρευση του παραδοσιακού γαλλογερμανικού πυλώνα και στην αυξανόμενη σημασία των χωρών της πρώτης γραμμής μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οφείλει επίσης πολλά στην αλλαγή της κυβέρνησής της, το 2023, και την επιστροφή του Ντόναλντ Τουσκ ως πρωθυπουργού.

Σε μια επίδειξη της νέας διπλωματικής πρωτοβουλίας και εξουσίας της Πολωνίας, για παράδειγμα, τον περασμένο μήνα —μόλις μία ημέρα μετά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ— ο υπουργός Εξωτερικών Ράντοσλαβ Σικόρσκι φιλοξένησε τους ομολόγους του από τα πέντε μεγαλύτερα μέλη του μπλοκ και το Ηνωμένο Βασίλειο, με σκοπό την εμπέδωση της εμπιστοσύνης και στήριξης της Ουκρανία μεταξύ των πλέον ισχυρά στρατιωτικά χωρών της Ευρώπης. Μια εβδομάδα αργότερα, ο Τουσκ συμμετείχε σε μια σύνοδο κορυφής των ηγετών των Οκτώ Σκανδιναβικών-Βαλτικών χωρών, με αποτέλεσμα μια κοινή δήλωση για τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και μια νέα στρατηγική εταιρική σχέση με τη Σουηδία.

Το αστέρι της Πολωνίας φωτίζει τις προοπτικές της ΕΕ σε μια κατά τα άλλα δυσοίωνη στιγμή. Ειδικά ο Σικόρσκι είναι άνθρωπος για όλες τις εποχές. Και όταν πρόκειται για τις σχέσεις ΕΕ-Η.Π.Α. ο Σικόρκσι ελπίζει να είναι το πρόσωπο του επόμενου χειμώνα. Κάνοντας τα πάντα για να μην φθάσει το θερμόμετρο στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον σε θερμοκρασίες υπό του μηδενός.

Έχοντας εργαστεί στην Ουάσιγκτον πριν από 20 χρόνια, ο Σικόρκσι μπορεί να βασιστεί στις πολλές επαφές του για να προσπαθήσει να μετριάσει τα χειρότερα ένστικτα της διοίκησης Trump 2.0. Ο Σικόρσκι ήταν ευρωσκεπτικιστής τότε, αν και είχε μια πιο ευγενική, πιο ήπια μορφή από το τοξικό στέλεχος του ιού που επικρατεί σήμερα στην ΕΕ.

Όμως, όπως υποδηλώνει η πιο πρόσφατη πορεία του, από τον ήπιο ευρωσκεπτικισμό σε πυλώνα του κατεστημένου της ΕΕ, ο Σικόρσκι μπορεί να ελίσσεται, κάτι που θα μπορούσε επίσης να τον κάνει αγαπητό στον Τραμπ και στην παρέα του, οι οποίοι είναι κατ’ εξοχήν πολιτικοί οπορτουνιστές. Αν και ο Σικόρσκι αγωνίστηκε ανεπιτυχώς για να γίνει ο υποψήφιος του κόμματός του στις επόμενες προεδρικές εκλογές της Πολωνίας, είναι αναμφισβήτητο ότι εποφθαλμιά το κόμμα. Και αυτό από μόνο του αρκεί για να κάνει καλή εντύπωση στον εύπιστο μελλοντικό Αμερικανό πρόεδρο.

REUTERS/Nadja Wohlleben

Εχοντας κάποτε εξυμνήσει το Αμερικανικό Σύνταγμα προς τέρψιν του αμερικανικού κοινού, ο Σικόρσκι θα μπορούσε να κάνει το παλιό κόλπο, ακριβώς αντίστροφα. Να αποστάξει τις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ένα λεπτό φυλλάδιο. Θα πρέπει φυσικά να το ονομάσει κάπως αλλιώς – ίσως το «Σύνταγμα της ΕΕ»; Στη συνέχεια, θα μπορούσε να το επισείει σε κρίσιμες στιγμές στην Ουάσιγκτον, εκθαμβώνοντας τη νέα κυβέρνηση με την εξυπνάδα του και την ευκινησία της ΕΕ, βοηθώντας να τερματιστεί η χειμερινή ψύχρα στις διατλαντικές σχέσεις.

*Ο Ντέσμον Ντίναν είναι καθηγητής δημόσιας πολιτικής στη Σχολή Πολιτικής και Διακυβέρνησης Schar του Πανεπιστημίου Τζορτζ Μέϊσον.

Έλενορ Τζανίγκα*: Η νέα αριστερά

Ήταν μια δύσκολη χρονιά για τους ψηφοφόρους της αριστεράς.

Τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις ΗΠΑ, τα πρώην κεντροαριστερά κόμματα άρχισαν να αποκλείουν τους αριστερούς ακτιβιστές και να αποξενώνουν την παραδοσιακή τους βάση ψηφοφόρων: οι Εργατικοί προσπάθησασν συστηματικά να διώξουν τους σκληρούς αριστερούς από το κόμμα και επί του παρόντος καυχώνται για τα σχέδιά τους να «σκληρύνουν τα σύνορα του Ηνωμένου Βασιλείου. Στις ΗΠΑ, οι Δημοκρατικοί υπόσχονταν υπουρηκές θέσεις σε Ρεπουμπλικανούς που απορρίπτουν τον Τραμπ, περισσότερο από όσο μιλούσαν για θέματα ανισότητας πλούτου.

Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, είδαμε έναν ευρύ αριστερό συνασπισμό να κερδίζει τις εκλογές για να μπλοκάρει τις ακροδεξιές τάσεις.  Μόνο που στην άνοδό του έβαλε φραγμό η άρνηση του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να διορίσει πρωθυπουργό από τον συνσπισμό αυτόν, αλλά αντιθέτως να επιλέξει τον δεξιό Μισέλ Μπαρνιέ που υποστήριξε (έκπληξη!) αυστηρότερους ελέγχους στη μη ευρωπαϊκή μετανάστευση. (Ο Μπαρνιέ καταρρίφθηκε αργότερα από την ακροδεξιά ηγέτιδα της Γαλλίας Μαρίν Λεπέν).

Έτσι, με τα παραδοσιακά κόμματα να επιδεικνύουν πλήρη αδιαφορία για τα ενδιαφέροντα της αριστερής πτέρυγας, πού μπορούν να στραφούν όσοι επιθυμούν έναν πιο δίκαιο κόσμο για να βρουν ελπίδα και δύναμη το 2025;

Μια κυβέρνηση που πρέπει να παρακολουθήσετε είναι αυτή του Μεξικού. Η Πρόεδρός του, Κλοντια Σεϊνμπομ, έχει επί του παρόντος ένα εξαιρετικό ποσοστό αποδοχής 70% μετά τις πρώτες 30 ημέρες εξουσίας της. Οι ερωτηθέντες στις δημοσκοπήσεις επισημαίνουν τις θέσεις της για τα δικαιώματα των γυναικών και τη συνέχιση των προγραμμάτων πρόνοιας ως λόγους της έγκρισης που της δίνουν, αποδεικνύοντας ότι ο μέσος άνθρωπος ανταποκρίνεται αρκετά θετικά σε ελπιδοφόρα μηνύματα.

REUTERS/Raquel Cunha/File Photo

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης αριστεροί «βετεράνοι στρατιώτες» όπως ο αμερικανός γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς. Μετά το αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου, ο Σάντερς διερωτήθηκε εάν οι Δημοκρατικοί «έχουν έστω μία ιδέα για το πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε την ολοένα και πιο ισχυρή ολιγαρχία με την τόσο μεγάλη οικονομική και πολιτική δύναμη;»

Ένα άλλο σημείο ελπίδας είναι η αναπτυσσόμενη αριστερή οικολογία των μέσων ενημέρωσης. Υπάρχουν πολύ περισσότερες αριστερές φωνές και δημοσιεύσεις τώρα σε σύγκριση με το 2016, που προσφέρουν ξεκάθαρες αναλύσεις.

*Η Ελέανορ Τζάνεγκα είναι ιστορικός και ραδιοτηλεοπτικός φορέας, που ειδικεύεται στην προπαγάνδα, τον αποκαλυπτικισμό, την αστικότητα, τη σεξουαλικότητα και την αυτοκρατορία στην ύστερη μεσαιωνική και πρώιμη σύγχρονη περίοδο. Είναι συν-παρουσιάστρια του επιτυχημένου podcast “Gone Medieval”.

Μάικ Ντάνκαν*: Οι καλύτεροι φίλοι του Τραμπ

Μεταξύ των μεγαλύτερων ωφελημένων από τις εκλογές στις ΗΠΑ θα είναι οι ολιγάρχες της Silicon Valley που κατέχουν τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνιών μας.

Ο Έλον Μασκ αγόρασε το πρώην Twitter, χειραγώγησε τους αλγορίθμους του και, ως εκ τούτου, μπορεί να λάβει κάποια εύσημα για τη βοήθεια στην εκλογή του Τραμπ.  Άλλοι, όπως ο Peter Thiel και ο Marc Andreessen, χρησιμοποίησαν τα δισεκατομμύριά τους για να χρηματοδοτήσουν δίκτυα δεξιάς προπαγάνδας. Τώρα θα αποκτήσουν περαιτέρω δύναμη για να προωθήσουν μια ψευδο-νεοφιλελευθερη ατζέντα που αποσκοπεί στην κατάργηση του ρυθμιστικού κράτους και στη διασφάλιση ότι οι εταιρείες τους μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, όποτε θέλουν, χωρίς εποπτεία. Ο θεμελιώδης στόχος τους είναι η επέκταση του προσωπικού πλούτου, αλλά κατά την επιδίωξη αυτού του στόχου, θα διαστρεβλώσουν την παγκόσμια συζήτηση κατά τρόπο που θα αντικατοπτρίζει τις δικές τους κοσμοθεωρίες.

Εν τω μεταξύ, ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά ζητήματα της τελευταίας δεκαετίας ήταν η παγκόσμια μετανάστευση και ο Τραμπ καθιστά απολύτως σαφές ότι δεν θα εμποδίζει απλώς την είσοδο νέων μεταναστών στις ΗΠΑ, αλλά θα απελαύνει επίσης εκατομμύρια ανθρώπους που βρίσκονται ήδη εκεί. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, θα στραφεί στον  Στίβεν Μίλερ – τον αρχιτέκτονα των πιο σκληρών συνοριακών πολιτικών του Τραμπ κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του. Και ο Μίλερ θα συνεργαστεί με τον νέο τσάρο των συνόρων Τομ Χόμαν, που υπόσχεται να συλλάβει και να απελάσει εκατομμύρια μακροχρόνια διαμένοντες χωρίς να έχει σημασία το ανθρώπινο ή οικονομικό κόστος. Ακόμη και αν η εσωτερική ατζέντα του Τραμπ εμποδιστεί σε άλλα μέτωπα, ο Μίλερ και ο Χόμαν θα έχουν ελεύθερο πεδίο δράσης για να ακολουθήσουν τις πιο βίαιες πολιτικές που μπορεί να φανταστεί κανείς.

Τέλος, στην παγκόσμια σκηνή, η νίκη του Τραμπ θα ενισχύσει επίσης μαζικά δύο ηγέτες που εμπλέκονται σήμερα σε στρατιωτικές συγκρούσεις. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα χαρεί με την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο. Αναμένεται ότι ο Τραμπ θα μειώσει τη βοήθεια προς την Ουκρανία και θα υιοθετήσει τη διαμόρφωση του πολέμου από τον Πούτιν: ότι πρόκειται για τη λογική επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων της Ρωσίας. Σε μια σύγκρουση που έχει πάει μπρος-πίσω, το 2025 θα μπορούσε πολύ εύκολα να σηματοδοτήσει μια αποφασιστική καμπή υπέρ του Πούτιν.

Ο άλλος ηγέτης που ενδυναμώθηκε από τη νίκη του Τραμπ είναι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν έκανε πολύ λίγα για να ελέγξει την γενοκτονική επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα, αλλά με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, ο Νετανιάχου θα αισθάνεται πλέον ελεύθερος να οδηγήσει τη σύγκρουση στο επιθυμητό γι’ αυτόν τέλος: την εκκαθάριση της Γάζας από όλους τους Παλαιστίνιους και την προσάρτηση της περιοχής.

*Ο Μάικ Ντάνκαν είναι podcaster και συγγραφέας πολιτικής ιστορίας, γνωστός για τα βραβευμένα podcast «History of Rome» (2007-2012) και «Revolutions».

Κατερίνα Φρόϊο*: Τα πανεπιστήμια

Κάθε άλλο παρά απομονωμένοι πύργοι, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα εξελίσσονται σε καταλυτικούς παράγοντες κοινωνικής αλλαγής. Το 2025, τα πανεπιστήμια θα βρεθούν στο επίκεντρο της πολιτικής σύγκρουσης επηρεαζόμενα αλλά και διαμορφώνοντας ευρύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς.

Σήμερα, τα φοιτητικά κινήματα δημιουργούν διακρατικούς δεσμούς για να συντονίσουν κοινωνικούς αγώνες κάτω από ολοένα και πιο αυταρχικά καθεστώτα. Οι αφορμές τους περιλαμβάνουν δράσεις για το κλίμα, για τα δικαιώματα στην αναπαραγωγή, για τα πολιτικά δικαιώματα και ανθρώπινα δικαιώματα. Η τεκμηρίωσή τους για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Γάζα, έχει κερδίσει την παγκόσμια προσοχή, φτάνοντας μέχρι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.

Ωστόσο, αυτό το κίνημα αντιμετωπίζει σημαντικές αντιδράσεις. Ακροδεξιές πρωτοβουλίες βάζουν στο στόχαστρό τους συστηματικά τα πανεπιστήμια, προσπαθώντας να απονομιμοποιήσουν την έρευνά τους όταν αυτή αμφισβητεί άβολες ιστορικές και σύγχρονες πραγματικότητες. Τομείς όπως οι κλιματικές σπουδές, οι Σπουδές Φύλου (gender studies), και η ηθική της τεχνολογίας είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε επιθέσεις.

Η αντίσταση των μελετητών σε αυτούς τους τομείς θα είναι κρίσιμη. Η έρευνα για το κλίμα, για παράδειγμα, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή πολιτικών και εταιρικών αφηγημάτων που δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα έναντι της επιβίωσης του πλανήτη. Οι μελετητές και οι φοιτητές δεν τεκμηριώνουν απλώς την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Αναπτύσσουν καινοτόμες λύσεις για την αειφόρο ανάπτυξη και την κλιματική προσαρμογή.

Η έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη, εν τω μεταξύ, αναδεικνύεται ως κρίσιμος τομέας στον οποίο τα πανεπιστήμια εξετάζουν τις βαθιές ηθικές και πρακτικές προκλήσεις της τεχνολογικής ανάπτυξης. Οι ερευνητές δημιουργούν πλαίσια υπεύθυνης καινοτομίας που δίνουν προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ιδιωτικότητα και τη δίκαιη πρόσβαση – ερχόμενη σε ευθεία αντίθεση με ισχυρούς ιδιωτικούς παράγοντες όπως ο Έλον Μασκ.

Αυτό θέτει στην ηγεσία των πανεπιστημίων ένα πρωτοφανές ηθικό δίλημμα. Τα πανεπιστήμια δεν μπορούν πλέον να παραμείνουν ουδέτερα στους κλιμακούμενους «πολιτιστικούς πολέμους». Και οι αποφάσεις τους είτε θα προστατεύουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και θα στηρίζουν ευάλωτους ερευνητές είτε θα σημάνουν συνθηκολόγηση, με βαθιές επιπτώσεις στη δημοκρατική σταθερότητα.

Καθώς τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας αλλάζουν κέντρο βάρους και αυταρχικές τάσεις αναζωπυρώνονται, τα πανεπιστήμια προσφέρουν κρίσιμο αντίβαρο στη δημοκρατική διάβρωση. Είναι χώροι όπου μπορούμε να φανταστούμε εναλλακτικά μέλλοντα, να αναλύσουμε συστημικές αδικίες και να σηματοδοτήσουμε εννοιολογικά τη συλλογική αντίσταση. Τα πανεπιστήμια δεν είναι πλέον απλώς εκπαιδευτικά ιδρύματα, είναι κομβικοί παράγοντες στον παγκόσμιο αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, που αντιτίθενται στις υπάρχουσες δομές εξουσίας και προσφέρουν κριτικές προοπτικές που αμφισβητούν τα κυρίαρχα αφηγήματα.

*Η Κατερίνα Φρόϊο είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο γαλλικό πανεπιστήμιο Sciences Po.

Πηγή: Politico