Τι είναι οι τροπικές νύχτες που θα ζούμε τα καλοκαίρια;

Είναι αναμφισβήτητο ότι η θερμοκρασία αυξάνεται παγκοσμίως ασκώντας πρωτοφανή πίεση στα οικοσυστήματα και τον άνθρωπο.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), η μέση θερμοκρασία της δεκαετίας (2014-2023) ήταν κατά 1,20±0,12 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από την αντίστοιχη της περιόδου 1850–1900.

Μάλιστα, το 2024 η θερμοκρασία ήταν υψηλότερη κατά 1,55 βαθμούς σε σχέση  με τα προβιομηχανικά επίπεδα, που σημαίνει ότι για πρώτη φορά ξεπέρασε το ανώτατο όριο του 1,5 βαθμού που έχει τεθεί από τη Συμφωνία του Παρισιού (2015).

Τι συμβαίνει στη Μεσόγειο: η Μεσόγειος θερμαίνεται έως και 50% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο το καλοκαίρι, ενώ ο ρυθμός θέρμανσης της Ανατολικής Μεσογείου είναι διπλάσιος από τον παγκόσμιο μέσο όρο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Ταυτόχρονα η περιοχή της Μεσογείου κατατάσσεται μεταξύ των 5 πρώτων από τις 26 περιοχές παγκοσμίως αναφορικά με τις αυξητικές τάσεις σε βασικές παραμέτρους των καυσώνων, όπως η μέγιστη διάρκεια, η ένταση, η συχνότητα και η σωρευτική θέρμανση.

Τέλος, η Μεσόγειος είναι μία από τις πιο αστικοποιημένες και πυκνοκατοικημένες περιοχές του κόσμου, την οποία επισκέπτεται ένας μεγάλος αριθμός τουριστών κάθε χρόνο, υπερδιπλασιάζοντας τον πληθυσμό της.

Κλιματική αλλαγή και επιπτώσεις στις πόλεις: η υπερθέρμανση του πλανήτη συνοδεύεται από σημαντικές αλλαγές στην εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων, αλλά και από την αύξηση της συχνότητας και της έντασης ακραία υψηλών θερμοκρασιών και επεισοδίων καύσωνα.

Δεδομένου ότι ο μισός και πλέον παγκόσμιος πληθυσμός ζει σε αστικές περιοχές, καθίσταται προφανές ότι οι πόλεις βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Βιώνουν τις επιπτώσεις της παγκόσμιας και περιοχικής θέρμανσης σε συνδυασμό με την επίδραση της αστικής θερμικής νησίδας, ενός φαινομένου που καθιστά τις πόλεις θερμότερες από τις γύρω μη αστικές περιοχές.

Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα αντιληπτό κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν τα υλικά δόμησης απελευθερώνουν, ως θερμότητα, την ακτινοβολία που έχουν απορροφήσει στη διάρκεια της ημέρας.

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η επίδραση των υψηλών θερμοκρασιών στον πληθυσμό κατά τη διάρκεια της νύχτας έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα επιβαρυντική σε σύγκριση με τις υψηλές θερμοκρασίες της ημέρας, καθώς εκείνο το χρονικό διάστημα το ανθρώπινο σώμα επιχειρεί να ανακάμψει.

Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν οι θερμές νύχτες διαδέχονται τις θερμές ημέρες, όπως στην περίπτωση αυτού του καύσωνα.

Η κατάσταση στην Ελλάδα: μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους συγγραφείς του άρθρου, με τη συμμετοχή του μεταδιδακτορικού ερευνητή Γεώργιου Καταβούτα, στα πλαίσια του προγράμματος ENACT, αποκάλυψε σημαντικές αυξητικές τάσεις στην εμφάνιση τροπικών νυχτών σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας την περίοδο 1960–2022 – εκτός από τα Ιωάννινα που βρίσκονται σε μεγαλύτερο υψόμετρο – με ρυθμούς που κυμαίνονται μεταξύ 3 και 6 ανά δεκαετία.

Ο υψηλότερος συνολικά αριθμός τροπικών νυχτών και η μεγαλύτερη αύξηση στη συχνότητά τους παρατηρήθηκαν στις πιο έντονα αστικοποιημένες παράκτιες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο).

Ταυτόχρονα, παρατηρήθηκαν εποχικές μετατοπίσεις (πρώιμη έναρξη και μεταγενέστερη λήξη), με αποτέλεσμα την επιμήκυνση της περιόδου τους έως και 10 ημέρες ανά δεκαετία, ενώ οι προβλέψεις υπέδειξαν περαιτέρω επιμήκυνση έως και 2 μήνες έως το τέλος του αιώνα (2071-2100).

Οταν η μέση εβδομαδιαία ημερήσια ελάχιστη θερμοκρασία υπερβεί τους 20,7 βαθμούς Κελσίου και η μέση εβδομαδιαία ημερήσια μέγιστη θερμοκρασία τους 32,6 βαθμούς Κελσίου, παρατηρείται μια απότομη αύξηση της εβδομαδιαίας θνησιμότητας.

Μάλιστα, η υψηλότερη εβδομαδιαία θνησιμότητα παρατηρείται όταν κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας λαμβάνουν χώρα επεισόδια καύσωνα συγκριτικά με τις εβδομάδες όπου παρατηρούνται μεμονωμένες θερμές ημέρες ή νύχτες.

H δρ Δήμητρα Φουντά και ο καθηγητής Νίκος Μιχαλόπουλος είναι διευθυντές Ερευνών στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ)